Wednesday 21 October 2009

Pléimeannaigh Phraiticiúla


Bhí comhrá spéisiúil agam le hionadaí ón gcomhlacht foilsitheoireachta Abimo agus mé ag freastal ar Aonach Leabhar Frankfurt an tseachtain seo caite. Foilsitheoir Pléimeannaise é Abimo. Beidh Futa Fata ag foilsiú leabhair i gcomhar leis roimh dheireadh na bliana seo. Mar is eol daoibh, seans, is canúint de chuid na hOllainnise í an Phléimeannais, ceann de na teangacha a labhraítear sa mBeilg.

D'fhiafraigh mé de mo chomhghleacaí Beilgeach, le teann fiosrachta, an raibh mórán difríochta ann idir an Phléimeannais agus an Ollainnis - ar ghá, cuir i gcás, eagráin Ollainnise agus eagrán Pléimeannaise a dhéanamh de leabhar a bheadh á fhoilsiú acu. "Níl" a deir sé. "Dírímid ar an ábhar a bheith feiliúnach don dá mhargadh. Sula bhfoilsímid leabhar ar bith, cuirimid chuig eagarthóir Ollannach é. Má aimsíonn sé siúd focal Pléimeannaise a mbeadh deacracht ag léitheoir Ollannach leis, déantar leasú ar an téacs, ar mhaithe leis an leabhar a bheith intuigthe sa dá thír".

Nuair a chuimhním ar leabhair Ghaeilge do pháistí óga atá feicthe agam agus abairtí ar nós "Tá Mamó ag ithe a coda" iontu, bím ag cuimhneamh go bhféadfaimis ceacht nó dhó a fhoghlaim ó na Pléimeannaigh....

Monday 19 October 2009

Claonadh nua gránna in iriseoireacht na hÉireann

Duine ar bith a léigh an t-alt suarach a chuir an Sunday Times i gcló cúpla seachtainí ó shin faoi scríbhneoirí na Gaeilge a bheith ar maos in airgead Stáit agus gan oiread agus bosca amháin leabhar dá saothar díolta, aithneoidh sé nó sí nach iriseoir a scríobhfadh a leithéid ach duine a bhí ag iarraidh mioscais agus gangaid a spreagadh i measc an phobail.

Ba mheasa go mór fada na sáiteáin ghránna a caitheadh le cuimhne Stephen Gately agus a cholainn bhocht fuaraithe ar éigean. Níor casadh Stephen Gately orm riamh agus ní fhéadfainn a rá cén cineál duine a bhí ann, ach fiú dá mba bithiúnach lofa é, ní raibh an chúlchaint bhréan a thriail an óinseach sin sa Daily Mail a dhúiseacht tuillte aige. Fear pósta ab ea Gately agus de réir cosúlachta bhí sé féin agus a pháirtí sásta le chéile. Dá mba cúpla heitrighnéasach iad, an mbeifí ag tabhairt le fios go raibh rud eicínt gránna, lúbtha ar siúl acu dá dtiocfadh cara leo ar ais chuig an árasán, an oíche sular cailleadh duine acu go tragóideach?

Ba chóir don NUJ cur i gcoinne an cineál seo suarachais atá curtha i láthair i gculaith na hiriseoireachta. Is cúis náire do ghairm na hiriseoireachta saothar na beirte a chuir an dá alt thuasluaite i gcló. Mo náire iad.

Friday 9 October 2009

Duais na síochána d'Obama?


Mar chathaoirleach ar an eagraíocht Baile an Dónalláin Ar Son Obama, bhí ríméad croí orm nuair a toghadh mar Uachtarán ar Stáit Aontaithe Mheiriceá é. Fear ciallmhar, cliste é agus scil sa bpéintéireacht theibí chomh maith le chuile shórt eile aige, mar a fritheadh amach le cúpla lá anuas!

Agus an méid sin ráite, sílim go bhfuil Gradam Nobel na Síochána bronnta róluath ina ré ar an Uasal Ó Bámadh. Is léir gur bronnadh an gradam sa gcás seo ar mhaithe le taispeáint gur féidir dea-thoil a chothú go hidirnáisiúnta do Mheiriceá ach duine a bhfuil beagán cap-ann aige a chur i mbun na hOifige Ubhchruthaí.

Ach nárbh fhearr fanacht bliain amháin eile ar a laghad go dtí go mbeadh dul chun cinn níos substaintiúla déanta ag an Óbámach san iliomad iarrachtaí atá ar siúl aige an domhan a shábháil?

Thursday 8 October 2009

Fliú na muc is na madraí?

Tá mé ar ais ar mo chosa deiridh le cúpla lá i ndiaidh dom ráig ghránna de fhliú nó de shlaghdán de chineál eicínt a chur díom. Níl mé cinnte fós céard a bhí ann - tá barúil agam nárbh é an dós H1N1 é, nó cibé cén t-ainm atá faoi láthair air. Ní hé gur mhair sé i bhfad, ach d'fhág sé chomh lag le caitín mé.

Ón Luan i leith, tá mé ag teacht chugam féin agus ar ball inniu, ag am lóin, beidh mé ag tabhairt faoi cheolchoirm a thabhairt thiar in Acadamh na hOllscolaíochta ar an gCeathrú Rua.

Beidh mé ag bualadh siar faoin mbaile céanna arís an tseachtain seo chugainn le dhá sheisiún a dhéanamh do ghasúir, i Leabharlann álainn na Ceathrún Ruaidh. Dé Máirt seo chugainn. Ansin, an lá dar gcionn, anonn liom go Frankfurt na Gearmáine, áit a mbeidh Futa Fata ag glacadh páirte, den chéad uair, ar sheastán na hÉireann ag Aonach Mór na Leabhar. Ag cuartú leabhar le haistriú isteach go Gaeilge a bheas mé, don bhliain 2010 chomh maith le teagmhálacha a chothú go hidirnáisiúnta i comhair roinnt tograí atá ar na bacáin don dá bhliain atá romhainn amach.

Tar éis dom filleadh ón nGearmáin, tá súil agam bogadh isteach san oifig nua atá cóirithe againn os cionn an gharáiste anseo sa ngarraí.

Bliain an-deacair ab ea 2009 do chomhlachtaí beaga foilsitheoireachta. Is deacair a rá an mbeidh 2010 mórán níos fearr - tá sceanairt déanta ar bhuiséid na scoileanna agus na leabharlanna araon agus tá an gnáthphobal ag coinneáil an-súil ar a gcuid pingeacha. Tá na siopaí leabhar faoi bhrú ag an gcúlú, agus ó tharla nárbh iad na leabhair Ghaeilge ba mhó a rinne saibhreas riamh dóibh, tá spás seilfe do na foilseacháin s'againne ag éirí níos lú ar feadh an ama. Le himeacht Foinse, tá sé níos deacra ná riamh poiblíocht a fháil.

Ach ar an taobh eile den scéal, tá gréasáin nua ar nós Facebook á dhéanamh níos éasca do dhreamanna beaga pobal a chothú agus coinneáil i dteagmháil leo. Tiocfaidh muid as. Tá an slaghdán curtha díom agam - agus tá an ghrian ag scalladh anuas ar Chonamara....

Wednesday 30 September 2009

Físeán na Seachtaine - Croíbhualadh - Louis de Paor


Bhí mé páirteach in ócáid de chuid na féile Imram sa gclub cooláilte Crawdaddy i mBaile Átha Cliath an tseachtain seo caite. I measc na bhfilí agus na gceoltóirí páirteach, bhí an Corcaíoch Louis de Paor a bhfuil cónaí trasna an phortaigh, siar ó thuaidh ón ngarraí uaim anseo, in Uachtar Ard. Ina chuideachta bhí an píobaire Rónan Browne, atá lonnaithe le píosa thart leathmhíle uaim anseo, soir ó thuaidh i mBaile an tSagairt. Tá an bheirt ag obair faoi láthair ar chóiriúcháin cheoil de chuid dánta Louis.

Seo scannán beag álainn a rinne TG4 de cheann de dhánta Louis, "Croíbhualadh".

Saturday 26 September 2009

Lapadán


Bhí plé anseo píosa maith siar faoin bhfocal "lapadán" - "lapadán lathaigh" a bhí cloiste agam anseo i gConamara ar "frog". I gcaitheamh na seachtaine, chuala mé Conall Ó Dufaí (sílim gur mar sin a litríonn sé a shloinne) ag caint ar R na G faoi eilifint agus an focal "lapadán" aige ar bheithíoch na sróine móire. "Lapadán, nó eilifint" a bhí aige, mar gur mheas sé, is dóigh, nach dtuigfeadh chuile éisteoir é gan an ghluais bheag sin a chuir leis.

An bhfuil an bhrí sin den fhocal "lapadán" cloiste ag daoine eile? Níl agamsa - an ceapachán Conallach de chineál eicínt atá ann?

Wednesday 23 September 2009

Éire agus an domhan mór

"The summit was imbued with a sense of gravity with Mr Obama, Mr Ban and Mr Cowen all saying its participants would be judged by history."

Tá an líne sin thuas le léamh i dtuairisc san Irish Times ar maidin faoin gcruinniú mullaigh i gceanncheathrú na Náisiún Aontaithe inné. Is dóigh go luíonn sé le nádúr go ndéanfadh an tIrish Times tuairsciú ar an méid a bhí le rá ag an bhFear Mór s'againn féin. Feictear tuairisceoireacht den chineál sin i nuachtáin na hÉireann chuile lá.

Níl mé a rá go bhfuil an té a scríobh ag iarraidh a chur in iúl gur ceannaire domhanda é Taoiseach na hÉireann a bhfuil an aird chéanna go hidirnáisiúnta air is atá ag Uachtarán Stáit Aontaithe Mheiriceá agus ag Rúnaí Ginearálta na Náisiún Aontaithe.

Ach nuair a léifeá an cineál sin tuairisce lá i ndiaidh lae, go háirithe más duine thú nach mbíonn mórán déileála i do chuid oibre nó eile agat leis an domhan mór taobh amuigh d'Éirinn, ghlacfá leis go bhfuil aird ag an domhan ar Éirinn.

Is cinnte go bhfuil dul chun cinn an-mhór déanta le mo linnse ag an an tír seo, ach ní de bharr gur tír bheag í a bhfuil ómós ag náisiúin mhóra an phláinéid uirthi. Tá dhá chúis leis - de bharr gur ball d'Aontas na hEorpa muid agus de bharr infheistiú idirnáisiúnta, go háirithe ó Mheiriceá. Tá cúpla cúis leis an infheistiú Meiriceánach. Tá diaspora mór Éireannach ann agus is i Meiriceá atá a bhformhór, rud a chothaíonn bá leis an seanfhód. Ach ní shin an chúis is mó atá leis an deireadh a bheith le bochtanas forleathan in Éirinn. Tá córas corparáideach cánach sa tír seo ann atá an-tarraingteach do chomhlachtaí Meiriceánacha (faoi láthair ar aon nós). Tá daonra óg againn a bhfuil oideachas maith air agus rud an-tábhachtach i saol idirnáisiúnta an lae inniu, Béarla líofa. Ach an chúis is tábhachtaí, b'fhéidir, ná gur ball í Éire den Aontas Eorpach. Geata isteach sa ngort mór sin í Éire.

Má vótálann muid in éadan Chonradh Liospóin de bharr bolscaireacht bhréagach atá á scaipeadh faoin iliomad ceisteanna nach mbaineann le hábhar, cothófar éiginnteacht go hidirnáisiúnta.

Cúpla bliain ó shin, bhí cur is cúiteamh ann faoin gcóras cánach a bhain le faoiseamh a thabhairt d'infheistíocht i dtograí scannán sa tír seo. Bhí an chuma ar an scéal go raibh deireadh chun teacht leis. Cinneadh síneadh bliana a chur leis an scéim agus le hathbhreithniú a dhéanamh an uair sin air. Ag an am, bhí ag éirí go maith leis an tionscal agus bhí tograí móra á mealladh go hÉirinn. Ach bíonn ar lucht scannán a bheith ag breathnú cúpla bliain chun cinn i gcónaí mar go dtógann sé an t-achar sin togra a thabhairt ó thús go deireadh an phróisis. De bharr na héiginnteachta a bhain leis an athbhreithniú a bhí le teacht, thriomaigh an tobar. Chinn na comhlachtaí scannán a gcuid gnó a dhéanamh áit eicínt eile.

Is tromchúisí go mór an éiginnteacht a chothófaí dá ndiúltódh muintir na hÉireann do Chonradh Liospóin ar an dara lá de mhí Dheireadh Fómhair.

Friday 18 September 2009

Léigh go Réidh

Bhí mé páirteach in ócáid phléisiúrtha ag an bhféile Imram arís aréir - "Léigh go Réidh" - plé painéil le neart ionchuir óna a raibh i láthair agus muid ar fad ag cur síos ar leabhair Ghaeilge a thaitin linn. Bridget Bhreathnach, Anna Heussaff agus mé féin a bhí i mbun roghnaithe. B'fhéidir gur cuimhin le cuid agaibh gur iarr mé moltaí oraibh anseo píosa ó shin. Is iad an chuid a roghnaigh mé sa deireadh ná:

An tAthair Pádraig Ó Duinnín - Bleachtaire le Biddy Jenkinson
Nár fhagha mé bás choíche le Liam Mac Con Iomaire
Féar Suaithinseach le Nuala Ní Dhomhnaill
Dúnmharú sa Daingean le EÍlis Ní Dhuibhne agus
Foclóir Gaeilge Béarla le Pádraig Ó Duinnín

Tháinig moltaí go leor eile inár dtreo ón urlár. An ceann ba spéisiúla ná cur síos a rinne Colleen (Cailín?) Gaeilgeoir Meiriceánach a chuir síos ar an gcaoi gur féidir foclóir an DUinnínigh a úsáid mar chlár ouija - cuireann tú ceist ar an bhfoclóir agus osclaíonn tú an leabhar ar an leathanach a dtreoraíonn an chinniúint tú ina threo. Ná trailigí é sin sa mbaile, a chlann......

Thursday 17 September 2009

Ba chóir vótáil ar son Chonradh Liospóin

Cén fáth go samhlaítear údaráis na hEorpa mar lucht comhcheilge ar nós carachtar Peter Sellers sa scannán Doctor Strangelove? Iad ansin ar a míle dícheall thall sa mBruiséal ag pleanáil agus ag scéimeáil maidir leis an méid a dhéanfas siad nuair a bheas an tír seo faoina mbois acu?

Ní mar sin atá! Tá an tír seo th'éis déanamh go maith as an Eoraip agus thar a bheith go maith. Is ar mhaithe linn a bheadh sé an Eoraip a bheith níos éifeachtaí.

Sílim go ndéanann muid dearmad go minic gur pobal oileánda muid. An chuid againn nach bhfágann an t-oileán ach go hannamh, ar mhaithe le sciuird chun na gréine, b'fhéidir, bíonn sé deacair orainn Éire a chur i gcomhthéacs cruinn idirnáisiúnta. Ó tharla go gcaitheann muid ár saol anseo in Éirinn, ag déileáil le hÉireannaigh eile, ní thuigeann muid nach bhfuil oiread céanna spéise ag Eorpaigh eile ionainn.

Le roinnt blianta anuas, tá mise ag freastal ar aontaí trádála a bhaineann le tionscal na teilifíse, an cheoil agus na foilsitheoireachta i gCannes na Fraince, i mBOlogna na hIodáile agus i bhFrankfurt na Gearmáine. An té a chaithfeadh lá nó dhó ag síul thart ar na haontaí sin, thuigfeadh sé nó sí an scála atá i gceist - cúpla acra seastán ag na tíortha móra, coirnéilín beag, ar éigean, ag an tír s'againne. Mar bhall comhtháite den chomhphobal, tá an chuid is fearr den dá leagan amach ag Éire - na suáilcí a bhaineann le bheith ina tír bheag, mhuinteartha agus an fhéiniúlacht bhreise a bhaineann le bheith mar bhall de ghrúpa mór tíortha.

Ba chóir vótáil ar son Chonradh Liospóin.

Wednesday 16 September 2009

Seáinín Smaoiseach - Blaisíní Beatha

Tá an blag seo ar nós mar a bhíodh busanna Bhleá Cliath - bíonn tú an tsíoraíocht ag fanacht ar cheann agus ansin tagann trí nó ceithre cinn in éineacht.

Tá cur síos déanta agam cheana anseo ar shaothar Sheáinín Smaoisigh. Tá cúpla clip nua foilsithe aige féin an tseachtain seo, ina measc athleagan spéisiúil seo ar an gclár cócaireachta Blaisíní Beatha. Is é atá roghnaithe mar fhíseán na seachtaine seo - tuilleadh ábhar staidéir do na sochtheangeolaithe...

Imram


Is fada mé amuigh, mar a dúirt Seán Ó Riordáin, fadó, Is fada mé i mo thost.

Tá mé th'éis a bheith gafa anseo sa ngarraí le tógálaithe, ag iarraidh lúbanna a fágadh ar lár le linn tógáil an tí seo a chur ina gceart, ag cóiriú an gharáiste le spás stórála agus oifig a dhéanamh de agus ag iarraidh luí isteach ar mo script faoi Raiftearaí. Anuas air sin, as seo go ceann coicíse, beidh mé suas agus anuas go Baile Átha Cliath is mé ag glacadh páirte in imeachtaí éagsúla de chuid na féile Imram.

Tá an-séap ar chlár na bliana seo, feictear dom. Bhí an-ócáid aréir sa New Theatre (beagán easpa samhlaíochta san ainm sin, shílfeá) ar Shráid Essex. Istigh taobh thiar de shiopa leabhar Connolly Books atá an amharclann seo - í beag agus leagtha amach go gleoite. Is ann a fógraíodh an gearrliosta do leabhair na bliana. Tá leabhar ag Futa Fata air - Peigín Leitir Móir agus iomaíocht ghéar aici i mbliana uathu seo a leanas: Eachtraí Uchtaigh le Esther Gobl Uí Nualláin (Móinín); Cén t-am é le Siobhán Brogan (Cois Life); Dialann Sár-rúnda Amy Ní Chonchúir le Siobhán Parkinson (Cois Life arís) agus Deirdre agus Mic Uisnigh le Colmán Ó Raghallaigh (Cló Mhaigh Eo) agus leabhar eile miotaseolaíochta, Balor le Caitríona Hastings agus Andrew Whitson (An tSnáthaid Mhór). Tá iontas orm nach bhfuil leabhar Áine Ní Ghlinn "Brionglóidí agus Aistir Eile" ar an ngearrliosta, go háirithe nuair a bhí sé ar ghearrliosta an ghradaim Bisto níos túisce i mbliana. Fógrófar na buaiteoirí ag an Oireachtas i Leitir Ceanainn.

Beidh mé ag sciúirdeáil suas ann arís tráthnóna amárach le páirt a ghlacadh sa bplé painéil "Léigh go Réidh", i gcuideachta Anna Heussaff agus Bridget Bhreathnach. Ag cur síos ar na cúig leabhar is ansa linn (faoi láthair) a bheas muid. Cathal Póirtéir a bheas sa gcathaoir. Bí ann nó bí i do cheathairshleasán rialta mar a deir lucht na Matamaitice.

Tuilleadh faoi Imram go luath.

Friday 28 August 2009

Tír na nGall

"I Londain a bhí sibh?" a deir mo chara, iontas ina ghlór go ngabhfadh Ceilteach ceartchreidmheach de mo chineál i ngar ná i ngaobhar do phríomhchathair na bhfrithGhael. "Londain, Shasana?"

"Sea" a deirim, "I dTír na nGall í féin".
Chuir an dreas sáraíochta sin ag cuimhneamh mé ar an bhfocal sin "Gall" agus na bríonna éagsúla a baineadh as le breis agus míle bliain anuas ar na hoileáin Cheilteacha seo.

"Gaul" nó rud eicínt dá shórt a thugadh na Rómhánaigh ar na Ceiltigh fadó. Ach anois, dúinne, na Ceiltigh atá fós, ar éigean, inár seasamh, ciallaíonn "Gall" (más é an focal céanna é) Sasanach nó eachtranach - agus brí dhiúltach léi mar aidiacht.

Sa mBriotáinis, "Gall" a thugann siad ar a gcuid Sasanach féin, na Francaigh, agus "Galleg" atá acu ar an bhFraincis. Ach i dteanga na bhFrancach, "Le Pays de Galles" atá ar an mBreatain Bheag agus "Gallois" ar theanga na tíre sin.

"Bro Gembre" (nó "Kembre" gan an t-urú) atá ag na Briotánaigh ar an mBreatain Bheag. Glacaim leis go bhfuil gaol aige sin le "Cumbria" na Laidine - agus gur uaidh, chomh maith, a thagann an t-ainm atá ag na Breatnaigh Bheaga ar a dtír féin - "Cymru".

"A' Chuimrigh" atá ag na hAlbanaigh ar an mBreatain Bheag, agus leis an saol a dhéanamh níos casta fós, "An Bhreatain Bheag" nó rud eicínt fíor-chosúil leis, atá acu ar an mBriotáin.

Ainm spéisiúil ann féin é "Alba" - caithfidh go bhfuil gaol aige leis an ainm a bhaist na Rómhánaigh ar Shasana - "Albion" nó rud eicínt dá chineál - nach "Caledonia" a bhí ag lucht na Laidine ar Albain?

Tír na nGall indeed!

Wednesday 19 August 2009

Blagáil agus an chiontacht Chaitliceach

Níl mórán blagála déanta agam le coicís anuas, de bharr brú oibre. Tá ceithre leabhar nua sa tsraith "Bímis Ag Caint Faoi" curtha chuig na clódóirí againn agus tá muid faoi láthair ag obair ar leabhar aoibhinn, comheagrán le Dorling Kindersley. "Gairdín an Nádúir" a bheas i nGaeilge air, é dírithe ar pháistí idir 8 agus 10 mbliana d'aois. Leabhar faoin gcaoi leis an bhfiadhúlra a mhealladh isteach i do ghairdín atá ann (nó chuig do bhosca fuinneoige, mura bhfuil gairdín agat). Beidh na cúig leabhar ar fáil i mí Eanáir.

Dé Domhnaigh seo chugainn beidh mé féin agus mo chéirseach, móide na scalltáin, ag tabhairt sciuirde faoi Londain ar feadh cúpla lá. Bhí malartú tí sa bhFrainc beartaithe againn mar shaoire i mbliana, ach de bharr duine muinteartha a bheith tinn, b'éigean dúinn an plean sin a chaitheamh i dtraipisí.

De bharr na cruóige seo, is cupóga agus neantóga agus buachallán buí is mó a bheas le feiceáil sa ngarraí go ceann píosa.

Táim ag iarraidh déileáil leis an gciontacht a spreagann an scéal sin....

Tuesday 11 August 2009

Have you anything for me in Munster Irish?

Bhuail an fón anseo an lá cheana. Múinteoir scoile ó Luimneach a bhí ann. Ag cuartú samplaí saor in aisce a bhí sí d'ábhar Futa Fata. B'shin an chéad iarratas. Ach an darna ceann a chuir ag smaoineamh i gceart mé. "Tell mé" a deir sí "Have you anything for me in Munster Irish?"

Thriail mé míniú di go bhfuil sé de pholasaí ag Futa Fata téacsanna do pháistí a choinneáil chomh soléite agus is féidir. Triaileann muid, oiread agus is féidir, a bheith neodrach maidir le cúrsaí canúna. Tuigeann muid nach féidir é sin a dhéanamh go hiomlán, ach tá eolas againn ar na deacrachtaí a bhaineann le canúnachas agus tugann muid an cheist sin san áireamh agus muid ag cur eagair ar leabhair.

Tá roinnt dár gcuid foilseachán atá préamhaithe i mbéaloideas Chonamara - Gugalaí Gug, cuir i gcás. Is mar eiseamláirí den teanga bheo is féidir iad sin a úsáid i scoileanna na tíre agus sa gcás sin, is mó an tábhacht atá leo mar áis éisteachta ná mar áis léitheoireachta.

Mar a bhíonn i gcás fhormhór múinteoirí bunscoile na tíre a ghlaonn ar uimhir Futa Fata, is i mBéarla a bhí an comhrá agam leis an múinteoir seo. Ní ag iarraidh a bheith diúltach atá mé - ar a laghad bhí sé de spéis ag an mbean san obair atá ar siúl againn agus an chuid atá ar siúl aici féin gur chuir sí an glaoch ar an gcéad dul síos.

Ach rith sé liom i ndiaidh dom an fón a chrochadh - cén tuiscint a bhí ag an múinteoir seo ar "Munster Irish"? Céard a thugann sí mar ainm ar an teanga? - "Gaoluinn"? Cé chomh docht is a chloíonn sí le córas gramadaí na Mumhan? An gcloíonn sí leis an bhfoirm tháite, cuir i gcás agus í ag múineadh na Gaoluinne: Bím, bír, bíonn sé/sé, bímid, bíonn sibh, bíd
Bhíos, bhís, bhí sé, bhíomar, bhíobhair, bhíodar? Bead, Beir, beidh sé/sí, Beimid, beidh sibh, beid srl?

An usáideann sí an focal "froiseáilte" in ionad "úr"? "Cúntúirt" in ionad "cúntar"? "Ilé" in áit "ola"? "Maicréal" in ionad "ronnach" nó "murlas"? An mbíonn sí "leata" leis an bhfuacht nuair a bhíonn cuid eile againn "stromptha"? Nó "sceimhlithe" nuair a bhíonn cuid eile againn "scanraithe"?

Cén fáth nár labhair sí Gaoluinn liom? An é go raibh faitíos uirthi nach mbeadh mo chluasa leochaileacha Connachtacha in ann ag a cuid consan coguasach aneas?

Nó an é gur ag caint ar rudaí ar nós "cad" a úsáid in ionad "céard" a bhí sí?

Ar ndóigh, níor rith na ceisteanna seo ar fad liom agus mé ag caint léi - ach an rud atá mé a rá anois ná é seo - déantar scéal i bhfad rómhór de dheacracht na gcanúintí. Tá caighdeánú ann a nglactar go forleathan leis.

Déarfainn gur beag scoil Ghalltachta i gcúige Mumhan a múintear struchtúir ar nós "Bhís go diail" iontu. Ach do mhuintir na Gaeltachta, sin Gaoluinn na Mumhan. Tá "bhí sibh" chomh aduain don chainteoir dúchais aneas, creidim, le "céard is ainm duit".

Monday 10 August 2009

Ceist an aistriúcháin

Bíonn plé ar siúl ar bhlaganna éagsúla faoin bhfiúntas a bhaineann le leithéidí tuarascálacha bliantúla na gComhairlí Contae a aistriú go Gaeilge agus mar sin de. Tá mé féin idir dhá chomhairle faoin scéal (agus ní dhá chomhairle chontae atá i gceist agam). Sílim gur rud maith a bhí ann gur ritheadh an tAcht Teanga agus go bhfuil sé i bhfad níos éasca anois gnó a dhéanamh leis an Stát i nGaeilge. Tá fáil ar bhileoga eolais agus ar fhoirmeacha a bhaineann leis an Státchóras ar bhonn níos leithne ná mar a bhíodh. Maidir leis na tuarascálacha - an moladh a bheadh agam féin ná go nglacfaí leis gan ceist iad a chur ar fáil i gcontae a bhfuil ceantar Gaeltachta i gceist ann agus i gcontaetha eile a bhfuil leibhéal suntasach gníomhaíochtaí Gaeilge ar bun ann - agus an leibhéal sin a bheith sainmhínithe ar bhonn comhaontaithe, trédhearcach.

Ar ndóigh, is iomaí cineál aistriúcháin atá ann. Bím féin, agus mé i mbun foilsitheoireachta, ag plé le sainréimse ar leith - leabhair do pháistí. Tá sainscileanna i gceist leis an obair seo, agus creidim go láidir go bhfuil tábhacht léi mar obair. Go minic, i gcás pictiúrleabhair, cuir i gcás, is cóiriú scaoilte a theastaíonn, seachas aistriúchán.



Tá an obair seo ar siúl leis na blianta, ach ar feadh i bhfad, ní bhíodh mórán cuma ar thoradh na hoibre. Bhíodh leabhair á n-aistriú go Gaeilge agus téacsanna á gcur ar fáil a bhí i bhfad ró-chasta don aoisghrúpa a bhí i gceist. Leis an scéal a dhéanamh níos measa, dhéantaí leabhair aistrithe a scríobhadh i dtosach i mórtheanga éigin agus iad dírithe ar pháistí idir 4 agus 7 mbliana, cuir i gcás, a fhógairt mar leabhair a bhí anois dírithe, i nGaeilge, ar pháistí idir 8 agus 10 mbliana d'aois. Agus b'fhéidir go raibh sé sin fíor ó thaobh leibhéal na teanga san aistriúchán (b'fhéidir - dá mba páiste thú de bheirt Ghaeilgeoirí díograiseacha a raibh céimeanna dochtúra sa léann Ceilteach ag Mamaí agus ag Daidí araon agus sibh ag maireachtáil i dteach gan teilifís, gan mórán teagmhála leis an ngnáthshaol i bhur dtimpeall). Ach ó thaobh leibhéal spéise de, ó thaobh pointe forbartha an pháiste ó thaobh na síceolaíochta de, ní raibh an leagan Gaeilge feiliúnach beag ná mór don aoisghrúpa a raibh sé anois á dhíriú air, ná ó thaobh teanga, ar an aoisghrúpa a raibh sé scríofa dó sa mbunteanga, an chéad lá riamh.

Is gá, mar sin, don aistritheoir atá ag plé le leabhair do pháistí a aistriú go Gaeilge glacadh leis go bhfuil foclóir i bhfad Éireann níos lú ag an nGaeilgeoir óg ná mar atá ag a mhacasamhail a tógadh go haonteangach le mórtheanga. Is gá a bheith cúramach maidir le gan a bheith ró-chanúnach - caithfidh an foilsitheoir a bheith in ann an leabhar a dhíol ó cheann ceann na tíre. Caithfidh an t-aistritheoir glacadh leis nach é a ghnó a bheith ag iarraidh cora deasa cainte a mhúineadh don léitheoir. Fadó, bhíodh oiread cora deasa cainte sna leabhair nach mbíodh fonn ar ghasúr ar bith tabhairt faoina léamh go neamhspleách. Is cinnte gur chóir don léitheoireacht a bheith ag cur le stór foclóra agus eile an léitheora - ach má bhíonn an bhearna ró-mhór idir cumas tuisceana an léitheora agus castacht an téacs, caithfidh an léitheoir óg an leabhar i dtraipisí sula mbíonn mórán de léite aige. Sin obair agus airgead amú.

Friday 7 August 2009

Sladmhargadh Thús an Fhómhair


Tá sladmhargadh ar siúl faoi láthair i siopa www.futafata.com - chuile leabhar, closleabhar agus dlúthdhiosca dá bhfuil ann ar fáil agus lacaisne 50% anuas de. Níl le déanamh ach do rogha earraí a chur sa gcairt siopadóireachta agus ansin in íochtar, sa mbosca "Discount Code" líon isteach an cód seo a leanas: Facebook50 agus ansin buail an cnaipe "Update Cart". Bainfear an lacaisne anuas ar an bpointe boise.

Beidh an sladmhargadh seo ar siúl go dtí an 23 Lúnasa.

Bí ar an bhfód nó bí i do chearnóg!

Cathair Saidhbhín


Bhain muid an-sásamh as an sciuird a thug muid faoi Uíbh Ráthach Dé Luain. Sheas muid le haghaidh greim lóin i gCathair Saidhbhín ar an mbealach aneas arís. Rith an cheist seo liom agus muid ann - dá mba i nGaeilge an lae inniu a bheifí ag baisteadh an bhaile, is é is dóichí ná gur "Cathair Shaidhbhín" a thabharfaí ar an áit. Cén uair ar tháinig an séimhiú sin isteach? Samhlaítear do dhaoine, sílim, go raibh gramadach na Sean- agus na Meán-Ghaeilge i bhfad níos casta ná cuid na teanga atá anois ann. Ach an fíor é sin? An bhfuil castachtaí breise tarraingthe againn orainn féin le cúpla céad bliain anuas nach mbíodh ann fadó? Agus má tá, cén fáth gur mar sin a tharla? "Gluaiseann teanga i dtreo na simplíochta" - sin nath ar tháinig mé trasna air in áit eicínt - an fíor dó mar nath?

Saturday 1 August 2009

Ar ais ar an mbóthar


Tá muid ag réiteach anseo tráthnóna le sciuird eile a thabhairt ó dheas. Tá gig againn Dé Luain sa Dromaid, in Uíbh Ráthach. Beidh sé seo ar mo chéad chuairt riamh ar Chiarraí Theas. Cheannaigh mé córas fuaime de mo chuid féin an samhradh seo, rud a fhágann go mbíonn sé i bhfad níos éasca orm seó mar seo a dhéanamh anois. Bhíodh mé ag fáil treallaimh ar cíos ó chomhlachtaí éagsúla i nGaillimh, rud a chuireadh leis an gcostas agus rud a chuireadh brú breise orm chomh maith lá nó oíche na gige - ag iarraidh meabhair a bhaint as córás nó deasc éagsúil chuile oíche a bhínn. Anois tá mo chóras féin agam agus cleachtadh agam air.

Tá seó mór eile romhainn an chéad deireadh seachtaine i mí Mheán Fómhair - beidh muid ag casadh ag an Electric Picnic i gContae Laoise. Tá dea-scéalta go leor cloiste agam faoin bhféile sin agus tá muid ag súil go mór le bheith páirteach sa réimse imeachtaí Gaelacha atá á gcur le chéile ag fear Kila, Rossa Ó Snodaigh. Beidh seó do na gasúir agus seit eile do na daoine fásta i gceist - beidh Róise, Éabha agus Tadhg Óg liom ar an stáitse le haghaidh seó na ndaoine beaga agus do ghig na seanóirí, beidh mo leathbhádóir John Ryan i mo chuideachta, ar an méarchlár.

Sa bhFómhar, tá seó gasúr le cur le chéile agus camchuairt ar Chonamara ar na bacáin agus san athbhliain, tá súil agam aghaidh a thabhairt ar Nua Eabhrac le haghaidh sraith gigeanna - ionaid agus dátaí fós le socrú ach is ag caint ar mhí Feabhra atá muid.

Beidh tuilleadh eolais le fáil anseo, ar leathanach Facebook Futa Fata agus ar leathanach nuachta www.futafata.com chomh maith.

Friday 31 July 2009

Uh bheirí féamas sang baidh Teamaí Bhuineit


Sum taghaidhms iuts heard tú bí u bhuman
Guibhing ál iúr lubh tú diust bhun mean
Iúl habh bead taghaidhms
Eand híl habh gud taghaidhms
Dúbhaing thuings deat iú dóbhunt uindeirsteaind
Buit uif iú lubh huim iúl farguibh huim
Aoibheann dó híus heard tiú uindeirsteaind
Aind uif iú lubh huim
Ó bí prabhad obh huim
Cas aiftear ál hiús diust u mean


Tá ag cinnt orm cuimhneamh ar an gcéad chuid eile, ní áirim a bheith in ann é a litriú

Thursday 30 July 2009

Boiscín Facebook Futa Fata

Luaigh mé anseo cheana go bhfuil leathanach Facebook ag Futa Fata anois. Bealach an-éifeachtach é le daoine a choinneáil ar an eolas faoi imeachtaí agus foilseacháin nua. Tá rud nua anois acu gur féidir boiscín mar atá anseo ar dheis a fheistiú ar shuíomh eile, le daoine a chur ar an eolas faoin leathanach Facebook - agus tá simpleoir teicneolaíochta ar nós mé féin in ann é a fheistiú!

Wednesday 29 July 2009

I measc an tslua


Chuir Dennis nóta spéisiúil anseo an lá cheana i ndiaidh domsa cur síos ar an bpléisiúr a bhainfeadh le bheith i measc an tslua ag U2. Deir sé nach dtaitníonn sluaite móra leis, gurbh fhearr leis éisteacht le ceol i halla beag. Tuigim dó agus tagaim leis cuid mhaith. An rud a chailltear ag ócáid mhór mhillteach den tsórt ar fhreastal muid air san oíche Dé Luain ná an chaolchúis. Baineann ócáid ar scála ollmhór U2 le reitric, le teacht le chéile daoine atá aontaithe cheana féin, cuid mhaith, maidir le fiúntas na hócáide. Sin é an fáth go mbainfeá i bhfad níos mó sásaimh as ceolchoirm den chineál sin má bhíonn eolas roimhré agat ar na hamhráin. Bhain pléisiúr na hócaide Dé Luain leis na hamhráin a chloisteáil agus brí úr na beatha beo á séideadh isteach iontu. Bua ar leith atá ag U2 ná go n-éiríonn leo an bheatha agus an bhrí sin a chur san ábhar. Is grúpa beo den chéad scoth iad. Cuireann siad ar fad, Bono go háirithe, brú céadach orthu féin ar an stáitse - seó an-fhisiciúil atá ann. Tá an fear beagnach leithchéad bliain d'aois ach tá sé fós in ann rith de sciuird timpeall ar catwalk a bhfuil céad méadar bealaigh ann agus véarsa d'amhrán a bhleaisteáil amach ar an bpointe - níl mórán a bheadh in ann aige ag aois ar bith.

An rud eile a bhaineann leis an gcineál seo ócáide ná an rud a dtugtar "spectacle" i mBéarla air. ("Seó" atá ag focal.ie, nó "feic" agus ciall dhiúltach leis - níl ceachtar acu láidir go leor don bhrí atá i gceist). Tá fíor-scil ag U2 agus a lucht deartha agus eile maidir leis an ngné seo den cheird. Bhí an stáitsiú ar an oíche fíor-spéisiúil go deo.
Os cionn na gceoltóirí, thart timpeall i gciorcal, bhí scáileán so-lúbtha a raibh íomhánna de na ceoltóirí thíos faoi le feiceáil ann, chomh maith le pátrúin theibí anois is arís, grianghrafanna, agus ábhar físe. Ag pointe amháin, bhí fógra ann don charthanacht one.org - píosa cainte ón Ardeaspag Desmond Tutu a bhí ann. In íochtar an scáileáin bhí fotheidil dá chuid cainte ann, i nGaeilge (Gaeilge ghlan, chruinn, beidh áthas oraibh a chloisteáil!).

Is dóigh go raibh na fotheidil sin ann mar go raibh spás ann dóibh ar an scáileán ag an bpointe sin - dá mba i Rio a bhí muid, is i bPortaingéilis a bheadh an téacs, nó Sualainnis, mar a bheas in Gothenberg san oíche amárach. Ach ní hiad na fotheidil amháin a thug aitheantas don teanga s'againne - is léir go bhfuil ceangal déanta le gairid ag Bono é féin idir féiniúlacht na hÉireann agus an Ghaeilge. Ghabh sé búiochas leis an slua i nGaeilge. Chas sé cúpla líne, gan tionlacan, d'amhrán Gaeilge nár aithin mé sular chroch an banna suas an t-amhrán "Beautiful Day" agus ag deireadh na hoíche ghuigh sé "Codladh sámh" orainn. Léiriú é sin ar sheasamh na teanga, ar bhonn siombalach ar aon nós, in Éirinn an lae inniu - athrú suntasach é sin i gcultúr na tíre seo, feictear dom, ón uair ar thosaigh U2 ag casadh ceoil.

Sunday 26 July 2009

Seáinín Smaoiseach agus AC Milan

In ainneoin an mhéid atá scríofa sa bpíosa thíos agam, is beag mo scil i gcúrsaí peile de chineál ar bith. Ach más beag féin, ní bhaineann an easpa eolais sin den sásamh atá le baint as an bpíosa seo le Seáinín Smaoiseach, an t-ealaíontóir anaithnid aniar is é féin agus a leathbhádóir "Michael" ag tráchtaireacht ar chluiche de chuid AC Milan. Is iad atá roghnaithe le haghaidh físeán na seachtaine seo agam.

Bainigí taitneamh as an bhfootball!

Maigh Eoch sona i bPáirc an Chrócaigh


Amárach le maidneachan lae, beidh mé féin agus Marcus s'againne ag bualadh bóthair go Baile Átha Cliath le seó U2 a fheiceáil i bPáirc an Chrócaigh. Fuair mé amach san oíche Dé Sathairn go raibh cúpla ticéad fós ar fáil le haghaidh gig na hoíche amárach agus chinn muid bualadh faoi.

Táim ag súil leis an ócáid ar chúpla chúis. Cé nach leantóir fíordhílis de chuid U2 mé, is maith liom iad agus bheadh eolas maith agam ar a gcuid ceoil - eolas maith go leor le sásamh a bhaint as ceolchoirm dá gcuid. Chonaic mé beo uair amháin cheana iad, i Staid Bhóthar Lansdúin le linn chamchuairt "Popmart".

Tá spéis agam sa gcur chuige ardteicneolaíochta a bhíonn acu dá gcuid seónna beo agus tá suntas ar leith tugtha agam do na tuairiscí faoin dearadh réabhlóideach stáitse atá ceaptha acu don chamchuairt reatha, 360 céim. "An chrág" atá baistithe air, agus má éiríonn leis, is mór an seans go mbeidh grúpaí go leor eile ag déanamh aithrise air sna blianta atá romhainn.

Tá rud eile a bhaineann le hócáid mhór den chineál seo, rud atá tábhachtach don duine daonna, sílim - is é sin an teacht le chéile i ngrúpa mór, ag daoine a bhfuil an spéis chéanna acu, in aon spás amháin, leis an ngnáthshaol a fhágáil tamaillín agus díriú ar rud níos mó. Ní adhradh ceathrar ceoltóir méanaosta atá i gceist agam, ach ligint do na ceoltóirí sin muid a a thabhairt leo ar aistear, muid a mhealladh le ceiliúradh a dhéanamh ar a bheith beo agus ina gcuideachta agus iad ag casadh ceoil a mhúsclaíonn cuimhní agus mothúcháin ionainn, smaointe a bhaineann go minic le pointí tábhachtacha inár saol.

Ar ndóigh tá cúis amháin eile fós leis an oilithreacht. Creidim go bhfuil sé tuillte ar a laghad uair amháin ina shaol ag Maigh Eoch go dtabharfadh sé cuairt ar Pháirc an Chrócaigh agus teacht as arís agus ardú croí air. Tá mé ag brath ort a Bhono - ná lig síos mé.....

Friday 24 July 2009

An Cás ar son Dé


Tá leabhar Dawkins "The God Delusion" díreach léite agam. An-phíosa oibre atá ann, é lán d'eolas agus de léargais spéisiúla. Is fiú do dhuine ar bith é a léamh, is cuma cén rud a gcreideann siad ann. Léigh mé féin an ceann eile "The Selfish Gene" roimhe agus sílim gur chuir sé le mo thuiscint ar an darna leabhar an chéad cheann, a foilsíodh tríocha bliain ó shin, a bheith léite roimhré agam. Tá sé tuillte ag Darwin i mbliain seo a chomórtha, go léifí "The Selfish Gene", le tuiscint a fháil ar a oidhreacht.

Cuirtear i leith Dawkins go mbíonn sé maslach. Ní thiocfainn leis an argóint sin agus mar dhuine a tógadh i dteaghlach a raibh an-bhéim ar chúrsaí creidimh ann, sílim go n-aithneoinn masla dá mbeadh sé déanta. Bíonn rudaí láidre le rá aige, cinnte, ach éiríonn leis na ráitis sin a chur i gcomhthéacs atá ciallmhar. Fillfidh mé ar ábhar a chuid leabhar amach anseo.

Díreach cúpla nóiméad ó shin, leandáil fear an phosta le pacáiste ó Amazon. Istigh ann, bhí leabhar a fuair an-mholadh le cúpla seachtainí anuas sna páipéir deireadh seachtaine - "The Case for God" le Karen Armstrong. Tá mé ag súil go mór le tabhairt faoin gceann seo - iarbhean rialta de chuid na hEaglaise Caitlicí í Armstrong, agus tá beathaisnéisí scríofa aici de Mhahamad, den Bhúda, chomh maith le leabhar dar teideal "A History of God" agus dhá bhliain ó shin, "The Bible: A Biography".

Tuilleadh faoin leabhar seo nuair a bheidh sí léite agam.

Thursday 23 July 2009

Ceartchreidmheacht na heolaíochta

Spreag an píosa anseo an lá cheana faoi leabhar Richard Dawkins roinnt freagraí spéisiúla, ina measc an méid seo:

"Tá creideamh docht déanta den eolaíocht [ag lucht molta an aindiagachais] atá chomh bunúsach le reiligiún ar bith. Is tríd dogmaí na heolaíochta agus tríd na dogmaí sin amháin gur féidir linn teacht ar an fhírinne - cibé rud é sin!"

Ach an fíor é sin?

Seo sainmhíniú den fhocal "dogma" ó Wikipedia, ceann cruinn, sílim:

Dogma is the established belief or doctrine held by a religion, ideology or any kind of organization: it is authoritative and not to be disputed, doubted or diverged from.

An fíor gur féidir labhairt faoi "dogma(í) na heolaíochta"? Nach é próiséas na heolaíochta ná teoiricí a chumadh agus iad a thriail, féachaint an bhfuil siad fíor de réir cúinsí oibiachtúla agus má tá, glacadh leo, mura bhfuil diúltú dóibh. De réir mar a chuirtear leis an eolas, bréagnaítear teoiricí (nó rudaí a creideadh a bheith fíor go dtí sin) agus tagann forbairt ar ár gcuid eolais agus dá réir ar ár dtuiscint ar an saol. Is ar an gcaoi sin a ghluais an cine daonna ó bheith ag cumarsáid le comharthaí deataigh agus drumadóireacht go dtí an bhlagáil (cé gur mó an chiall a bhíonn le baint as na sean-mhodhanna scaití ná mar a bhíonn as na blaganna, ach sin scéal thairis).

An féidir próiseas loighiciúil na heolaíochta sin a chur i gcomparáid leis an ngaol atá ag lucht leanta creidimh a bhfuil cur chuige ceartchreidmheach acu leis na dogmaí atá acu?

Mar shampla, tá na milliúin Críostaí ann a chreideann gur sa mBíobla atá fírinne na beatha ar fáil, focal ar fhocal. Is ar an tuiscint seo a bhunaíonn siad an creideamh, nó an dogma, go ndearna Dia an pláinéad seo tuairim is deich míle bliain ó shin. Diúltaíonn siad d'fhianaise na heolaíochta agus na seandálaíochta a bhréagnaíonn an bharúil sin. Maíonn cuid acu, cuir i gcás, gur maraíodh na díneasáir sa tuile agus ar chúis eicínt gur chinn Noah gan aon chúpla de chuid na mbeithíoch sin a thabharit ar bord na hÁirce leis. Ní féidir a n-intinn a athrú mar go gcuireann sé isteach ar an rud a gcreideann siad ann.

Is fada é sin, sílim, ó chur chuige na heolaíochta.

Wednesday 22 July 2009

Cúig leabhar ar son pléisiúir

Tá an fhéile litríochta Gaeilge, IMRAM, a bhíonn ar siúl chuile bhliain i mBaile Átha Cliath i mí Mheán an Fhómhair tar éis iarraidh orm a bheith páirteach in ócáid dar teideal "Cúig leabhar ar son pléisiúir" le linn féile na bliana seo. Tá orm cúig leabhar Gaeilge a mholadh le léamh ar son pléisiúir. Tá smaointe go leor agam agus bainfidh mé taitneamh as an liosta a chur le chéile as seo go ceann seachtaine nó mar sin.

Má tá moltaí ar bith agaibhse, a spreagfadh mo chuimhne maidir le leabhar atá léite agam is atá ligthe i ndearmad nó a chuirfeadh ar an eolas mé faoi leabhar nach bhfuil léite agam go fóill, bheadh an-spéis agam bhur gcuid tuairimí a chloisteáil.

Tuesday 21 July 2009

An leathrann ríme


An ionann "leathrann ríme" agus "rhyming couplet" an Bhéarla?

Cibé céard a thugtar ar a leithéid, is uirthi/orthu atá mé ag cuimhneamh faoi láthair. Tá scil ar leith ag Ciarán Ó Fátharta, an cumadóir amhrán aniar i gcúrsaí ríme agus íomhá láidir a chruthú san am céanna. Go minic, éiríonn leis macalla a bhaint as liricí seanamhrán a bheadh ar eolas ag a lucht éisteachta. An líne seo a leanas, cuir i gcás, ón amhrán "Ráth Cairn Glas na Mí"

"Gur thug muid an ruaig
Sa mbliain tríocha cúig
Go Ráth Cairn glas na Mí"

Ní ró-mhinic a chloisfeá "Thug mé an ruaig" sa ngnáthchaint, ach tá sé ann go fairsing sna hamhráin - "An Caisideach Bán", cuir i gcás.

San amhrán céanna agus é ag cur síos ar

"Mná agus páistí
Ina mbaclainn fáiscthí
Ag déanamh ar Thír na n-Óg"

Tá cur síos níos cuimsithí ar shaothar Chiaráin ar fáil i leabhar Shíle Denvir "Ciarán Ó Fátharta - Amhráin."

Fear eile a bhfuil scil sa leathrann gonta aige ná fear Texas, Lyle Lovett. Tháinig mé le gairid in athuair ar an albam is deise liom dá chuid, "Joshua Judges Ruth", cnuasach a cheannaigh mé ar caiséad blianta fada ó shin.

Tá sé fáil arís ar iTunes.

Céard a déarfá leis an méid seo mar leathrann:

"Honey put down that fly swatter
And pour me some iced water"

Monday 20 July 2009

Diamhaslú


Ó tharla go bhfuil oidhreacht Charles Darwin á cheiliúradh i mbliana, thug mé faoi leabhar Richard Dawkins, "The Selfish Gene" a léamh an tEarrach seo. An-scríbhneoir é Dawkins, feictear dom, ó thaobh coincheapanna casta a chur i láthair daoine ar nós mé féin, nach bhfuil cúlra láidir eolaíochta acu.

Tá mé tosaithe anois ar "The God Delusion" a léamh - tuilleadh faoi sin amach anseo.
Gar do thús an leabhair, tarraingíonn Dawkins anuas ceist a chonaic sé ar ghreamán cairr - "Is blasphemy a victimless crime?"

Fliú na muc - comhairle

Tá mé th'éis a bheith ag cuartú eolais ar an idirlíon faoi fhliú na muc. Tá ag cinnt orm aon chomhairle de chineál ar bith a fháil ó Rialtas na hÉireann faoin víreas. An é go bhfuil an t-eolas ann agus nár éirigh liom a theacht air, nó an é nach bhfuil tada dá shórt foilsithe ag an idirlíon ag Rialtas na hÉireann?

Friday 17 July 2009

Físeán na Seachtaine - "Poitín" - Bob Quinn

Cúpla clip ó fhadscannán Bhob Quinn ó na seachtóidí, "Poitín" atá mar fhíseán na seachtaine. Niall Toibín agus beirt nach maireann a bhí sna príomhpháirteanna - sin iad Dónal McCann agus Cyril Cusack.

Thursday 16 July 2009

An Bord Snip agus an Ghaeilge



Tá an t-aer ag titim ar an talamh, a chlann. Chuaigh mé tríd an pdf de thuairisc Bhord na Snipeanna agus is cuimsitheach an cháipéis í féin.

Tá mé féin den tuairim le fada go bhfuil an iomarca Taoiseach i mbun na treibhe Gaelaí agus gan oiread sin Indiach faoina gcúram. Aithníonn an Bord é sin, mar a aithníonn sé an locht céanna ar réimsí go leor eile den chóras Stáit. Sílim gur fíor don tuarascáil chomh maith gur caitheadh airgead ar an nGaeilge ar feadh i bhfad agus gan mórán bunús oibiachtúil leis an gcaiteachas. Tá deontais a bhaineann le cás na Gaeltachta i dtús ré an Stáit - deontas tithíochta agus Scéim Labhairt na Gaeilge, cuir i gcás, a raibh tábhacht leo tráth den tsaol ach nach bhfuil aon ghá mór leo a thuilleadh.

Tá mé buartha faoin moladh atá ann deireadh a chur le COGG - eagras a d'fhéach le gníomhú ar bhun eolaíochtúil agus taighde a dhéanamh faoi chúrsaí oideachais. Le grá na trédhearcachta, is cóir dom a lua go bhfaigheann mo chomhlacht, Futa Fata, tacaíocht ó COGG. Níl aon amhras ach go bhfuil obair mhaith ar siúl ag an gComhairle seo in earnáil an oideachais agus tuiscint ar leith acu ar an tábhacht atá le cur chun cinn na litearthachta - dris chosáin atá tar éis forbairt na teanga a choinneáil siar, mar go bhfuil fadhb mhór litearthachta ann i measc phobal na Gaeilge. Tá scil agus tuiscint ag COGG ar an bhfadhb agus tá sí ag díriú ar na ceisteanna cuí go tomhaiste, céim ar chéim.


B'fhéidir go mbeadh an Roinn Oideachais in ann ról COGG a ghlacadh chuige féin, ach.....

Tá moltaí eile a chuireann buairt orm - deireadh a chur leis an mBord Scannán, deireadh (is cosúil) leis an bhfaoiseamh cánach a bhí ar fáil le hinfheistiú i gcláracha teilifíse agus scannán - scéim a thacaigh le tograí ar nós Aifric, cuir i gcás; deireadh le Culture Ireland, a thacaíonn le healaíontóirí Éireannacha taisteal thar lear agus cultúr na hÉireann a chur chun cinn ar an ardán idirnáisiúnta; agus ar ndóigh deireadh le Roinn na Gaeltachta agus deireadh le Roinn na nEalaíon. Arís, beidh mé féin thíos leis má ghlactar leis na moltaí seo.

Ní thagann Foras na Gaeilge faoi théarmaí na tuarascála mar go mbaineann sé leis an struchtúr trasteorann. Ach tá gné amháin de shaol na Gaeilge arbh fhiú solas breá láidir a scalladh air. Is é sin Ciste na Gaeilge. Luaitear sa tuarascáil gurb as an gciste seo a mhaoinítear Taibhdhearc na Gaillimhe agus Comhaltas Ceoltóirí Éireann. Cén fáth é sin? Má tá ciste ar leith Gaeilge ann (agus cén fáth go bhfuil nuair atá oiread eile struchtúr Gaeilge ann?) cén fáth go bhfuil Comhaltas Ceoltóirí Éireann á mhaoiniú as? Is é an ceol príomhchúram an Chomhaltais, ní an teanga. Cén obair a dhéanann siad leis an teanga a chur chun cinn? Anois, b'fhéidir go bhfuil dul amú orm agus b'fhéidir go bhfuil an-tábhacht leo mar eagraíocht in earnáil na Gaeilge, ach más ea, is go ciúin agus go han-chiúin atá siad ag gníomhú. Ní heol dom go bhfuil mórán ar siúl anseo i gConamara acu, mar shampla. Bíonn comórtais a bhaineann le fonnadóireacht agus mar sin de ag na Fleadhanna Ceoil, ach níl an t-aitheantas céanna ná baol orthu ag baint leo is atá ag comórtais an Oireachtais. Ba chóir scagadh grinn a dhéanamh ar an luach airgid atá á thabhairt ag an gComhaltas d'fhorbairt na teanga i gcomhthéacs a bhfuil á fháil ó Chiste na Gaeilge acu.

Wednesday 15 July 2009

10,000 maniacs!

Bhí grúpa ag an amhránaí Natalie Merchant tráth agus 10,000 Maniacs mar ainm orthu. Nó b'fhéidir gur cruinne a rá go raibh Natalie Merchant ina ball, seal, den ghrúpa 10,000 Maniacs. Níl a fhios agam an bhfuil siad ann mar mhaniacs a thuilleadh ach tá Natalie ag treabhadh léi i gcónaí - bhí an-chuma ar an albam deiridh dá cuid, Motherland.

Ach ní le Natalie a mholadh atáim ach le buíochas a ghlacadh libhse, a lucht léite, agus an pháirt a bhí agaibh sa méadú leanúnach atá tagtha ar líon na n-amas atá á gcóireamh in íochtar an leathanaigh. Focal nua é "amas" a thug mé liom ó thosaigh mé ag cartadh sa ngarraí seo, i dtús na Márta - cén cúlra atá leis mar fhocal, meas sibh?

Ar chaoi ar bith, tá 10,000 amas go dtí seo ann agus an clog ag ticeáil leis i gcónaí.

Muisteais frog oraibh ar fad!

Tuesday 14 July 2009

Inchinn Raiftearaí


Tharla gur phioc mé suas leabhar fíorspéisiúil i siopa Charlie Byrne i nGaillimh, leis an néareolaí agus scríbhneoir, Oliver Sachs, an lá sular bhuail muid bóthar go Ciarraí. Bhí sé mar lón léitheoireachta ar feadh na seachtaine agam thíos. "Musicophilia" is teideal don leabhar, a chuireann síos, i measc rudaí eile, ar an mbunús néarólaíoch atá leis an gceol.

Tá rannóg spéisiúil ann faoin bhfeiniméan sin a dtugtar "plasticity" i mBéarla air - ("plaisteacht" atá ag focal.ie) - an cumas atá san inchinn jabanna éagsúla a aistriú ó shuíomh go súiomh san inchinn, má tharlaíonn dochar don rannóg atá curtha i mbun na hoibre an chéad lá. Chomh maith leis sin, má fhágtar rannóg ar leith díomhaoin, rannóg an radhairc, cuir i gcás, is minic go n-úsáidtear an chuid sin den inchinn le breis cumais a chur ar fáil do chéadfá nó do thréith eile. Is minic, cuir i gcás, cumas ar leith ceoil nó cainte ag daoine atá caoch, go háirithe má rugtar caoch iad, nó má chailleann siad radharc na súl agus iad óg. Is fearr mar a éiríonn le próiséas na plaisteachta (an mé an chéad scríbhneoir Gaeilge a bhain úsáid as an bhfocal sin sa tuiseal ginideach, meas sibh?!) más faoi bhun sé bliana a chailleann an páiste radharc na súl.

Tá an dá thuairim ann maidir leis an aois ar bhuail an bholgach Raiftearaí, an fear a bheidh mar ábhar scríbhneoireachta agam go ceann cúpla mí agus mé ag díriú ar script faisnéise teilifíse faoi - an cúig bliana a bhí sé nuair a buaileadh tinn é nó naoi mbliana? Seans nach mbeidh réiteach deifnídeach go deo ar an gceist, ach feictear dom go dtacaíonn an t-eolas atá faigthe agam i leabhar Sachs leis an argóint gur ina leaidín beag a tharla sé.

Monday 13 July 2009

Dánlanna an Daingin

Chaith mé cúpla uair an chloig go pléisiúrtha an tseachtain seo caite ag siúl thart ar dhánlanna Dhaingean Uí Chúis. Do bhaile nach bhfuil chomh mór sin, tá neart acu ann. Thosaigh mé sa siopa Commodum. Siopa geansaithe atá ann go bunúsach. Ar chúis eicínt nach dtuigim, chuile uair beo ar shiúl mé isteach san áit ón gcéad chuairt ar thug mé ar an Daingean thart ar an mbliain 1987 nó mar sin, tá an t-albam "Clannad 2" le cloisteáil ann. Chuile uair beo - gan áibhéil dá laghad. Cineál Groundhog Day de chúram, an dtuigeas tú. Ó thaobh na healaíne de, tá bailiúchán breá de shaothar páipéir Marie Simmonds Gooding acu.

Formhór na ndánlanna eile, ní fhaca mé mórán rud ar bith a thaitin liom ann - seachas píosa amháin sa Man Art Gallery, cúpla doras suas ó Thigh Dick Mack. Canbhás radharc tíre teibithe, má tá a leithéid d'fhocal ann, a bhí i gceist ach níor thug mé liom ainm an phéintéara. Níos faide síos an tsráid, bhí réimse bhreá le feiceáil i siopa Lisbeth Mulcahy, idir chriadóireacht agus fhíodóireacht.

Trasna ó ollmhargadh Garvey (tá fios mo bhealaigh go maith timpeall an Daingin agam, ach ní bhím in ann riamh cuimhniú ar ainmneacha na sráideanna, ar an mbaile sin nó i mórán baile ar bith eile), bhí seó ollmhór á réiteach le hoscailt i nGailearaí Susan Callery. Saothar an ealaíontóra thráchtála Graham Knuttel a bhí i gceist. Rinne Knuttel airgead mór as caitíní an Tíogair Cheiltigh, ar mhó a scil in airgead a chaitheamh go fánach ná san ealaín. Is deacair a shamhlú go mbeadh mórán fágtha le húvaráil de shráideanna an Daingin an samhradh seo aige.

Beidh sé spéisiúil a fheiceáil cé mhéad dánlann a bheas fós ar oscailt ann faoi cheann bliana.....

Saturday 4 July 2009

Ar ais sa stiúideo


Tá mé díreach ar ais ó lár tíre, th'éis lá a chaitheamh ag plé le cúpla amhrán nua a thaifeadadh le mo sheanmhéit, John Ryan. Tá mé féin agus fear Áth Luain ag obair le chéile le fada anois agus airíonn muid an-sábhailte i gcomhluadar a chéile agus muid ag plé leis an bpróiséas cruthaitheach. B'fhéidir go gceapfá gur ráiteas cineál aisteach é sin - an focal "sábháilte" a úsáid - ach tá sé cruinn mar chur síos, go háirithe nuair a bhíonn ábhar pearsanta i gceist.

Tá cuid mhaith tograí déanta agam féin agus John le blianta anuas a bhí an-ghar dár gcroí agus fíor-thaitneamhach le bheith ag plé leo - na halbaim do pháistí, cuir i gcás agus an leabhar/CD do dhaoine fásta, Aniar. Ach nuair is ábhar ón traidisiún atá i gceist, ní ráiteas chomh pearsanta céanna atá á dhéanamh agat.

Le hamhráin nuachumtha atá dírithe ar dhaoine fásta, ach atá dírithe ar an gcéad dul síos ar rud eicínt a rá faoin saol, obair leochaileach atá sa gcomhoibriú stiúideo. Agus cé go bhfuil go leor ama caite os comhair scáileán Digital Performer againn le cúig bliana anuas, ní hé an t-uafás uaireanta atá caite againn ag plé le hamhráin a cumadh ar mhaithe leo féin, seachas ar mhaithe le ceann de na tograí thuasluaite. Cineál faoisimh a bhí ann a bheith ag spraoi arís inné le smaointe ceoil agus gan aon sprioc ama ná margaidh a bheith ag baint leo.

An rud a thaitin riamh liom faoi John ná a bhreithiúnas eagarthóra - is ceoltóir fíor-chumasach é,ach más ea féin, ní theastaíonn riamh uaidh an traic a spraeáil le nótaí, lena chumas virtuoso a chur in iúl - tá sé níos cinnte dó féin ná sin.

Is minic a chuireann sé síos ar a chuid moltaí ceoil i dtéarmaí físiúla. Mhol sé struchtúr áirithe inné agus é ag caint ar líne curfá a bhí le teacht arís is arís ag pointí áirithe sa bpíosa a bhí idir lámha againn. "We could stand them up like markers" a deir sé - "like telegraph poles on a bog road". Ó bharr a chinn a thagann na híomhánna seo agus níl aon mhór is fiú ná cuir i gcéill i gceist.

Chuir muid bunstruchtúr ar cheithre phíosa nua inné - lá maith oibre! Tá mise ag bualadh bóthair ar maidin le cúpla lá a chaitheamh ag giggeáil ó dheas (tá cúpla ticéad fanta don seó san amharclann nua sa Daingean, Lab na Mainistreach, san oíche Dé Máirt!) agus faoin am go dtiocfaidh muid le chéile arís, faoi cheann deich lá no mar sin, beidh forbairt déanta ar na traiceanna aige. An uair sin, déanfaidh mé mo ghlór a thaifeadadh in athuair, oibreoidh mé ar na línte giotáir agus seans go gcuirfidh mé cúpla eilimint eile chomh maith ann, de réir mar a ritheann siad linn - comhcheol gutha, dord, orgán béil srl.

Obair thrialach atá ann faoi láthair, ag iarraidh na smaointe a bhfuilim ag spraoi leo le cúpla mí a chur i bhfoirm taifeadta, agus seasamh siar go fuarchúiseach uathu.

Tá an comhoibriú sin ar cheann de na rudaí a mheallann i dtreo an cheoil mé - an deis a bheith ag cruthú i gcomhar le daoine eile. Sin ceann de na fáthanna nach bhfuil spéis agam úrscéal a scríobh, cuir i gcás - obair uaigneach í sin, ró-uaigneach domsa.

Tar éis na gigeála, tá fúinn cúpla lá a thógáil go réidh ó dheas. Tá sé i gceist agam beagáinín beag oibre a dhéanamh - caithfidh mé díriú ar an léitheoireacht a bhaineann leis an script a bheidh á scríobh agam do chlár drámaíochta faisnéise faoi shaol Raiftearaí. Ach tá súil agam cúpla iarnóin a chaitheamh ar Thráigh an Fhíona chomh maith céanna, mura mbeidh Corca Dorcha ró-dhorcha chuige sin.

Beidh an garraí gan saothrú, mar sin, go ceann seachtaine nó deich lá.

Wednesday 1 July 2009

Suite Française


Tá mé díreach th'éis an leabhar Suite Française leis an scríbhneoir Irène Némirovsky a léamh. Rúiseach ab ea Némirovsky, de bhunadh Giúdach, a rugadh i gcathair Kiev sa mbliain 1903. Theith a muintir ón bPoblacht Shóivéideach nuabhunaithe i 1917 agus rinne a mbealach go Páras. Fear an-saibhir ab ea a hathair, ach chaill sé a shaibhreas nuair a d'fhág sé an Rúis. D'éirigh leis saol nua faoi rath a dhéanamh dó féin sa bhFrainc agus is sa tír sin a chaith Némirovsky an chuid eile dá saol.

Bhí an-bhua scríbhneoireachta ag Irène, agus faoin am ar cuireadh tús leis an dara cogadh domhanda sa mbliain 1939, bhí cáil uirthi sa bhFrainc agus níos faide i gcéin mar úrscéalaí fíorchumasach.

Níor tógadh i dteaghlach cráifeach í - Giúdaigh ab ea a seantuismitheoirí, ach níor chleachtaigh a tuismitheoirí féin creideamh ar bith. Thiontaigh sí féin, a fear céile agus a mbeirt iníon ar an gcreideamh Caitliceach sa mbliain 1939, ach shílfeá gur mar pholasaí árachais a rinne siad é.

Más éa, ní go rómhaith a d'éirigh leis mar pholasaí. B'éigean don teaghlach teiteadh faoin tuath. Aithníodh mar Ghiúdaigh iad agus cuireadh iachall ar an gceathrar acu réalta Dháibhí a chaitheamh.

Is é an sainmhíniú a bhí ag na Naitsithe ar Ghiúdach ná duine ar Ghiúdaigh triúr dá seantuismitheoirí - níor bhain cleachtadh an chreidimh le hábhar. De réir mar a d'éirigh na dlíthe agus an ghéarleanúint níos géire, thuig Némirovsky go mbeadh an t-ádh léi fanacht beo go deireadh an chogaidh. Bhí an ceart aici - gabhadh sa mbliain 1942 í agus dúnmharaíodh in Auschwitz í roimh dheireadh na bliana sin. Gabhadh a fear céile cúpla mí ina diaidh agus cuireadh é siúd chun báis freisin. D'éirigh le cairde na lánúine an dá iníon a chur i bhfolach as sin go deireadh an chogaidh. Choinnigh na cailíní comhad scríbhneoireachta a máthar mar chuimhne uirthi. Cheap siad gur dialann a bhí ann agus bhí leisce orthu í a léamh mar dhialann, ar fhaitíos go n-osclófaí sean-chréachtaí a n-óige. I 1998,chinn a hiníon, Denise, ar na cáipéisí a bhronnadh ar chartlann staire sa bhFrainc. Thug sí faoi na bileoga lámh-scríofa a chlóbhualadh. Is ansin a osclaíodh roimpi doras isteach sa domhan a bhí cruthaithe ag a máthair sa dá bhliain sular maraíodh í. Chinn sí an uair sin ar an lámhscríbhinn a thabhairt d'fhoilsitheoir, seachas don chartlann. Foilsíodh an leabhar sa bhFrainc sa mbliain 2004 agus bhain sé cáil mhór amach.

An rud is spéisiúla faoi Suite Française ná an méid nach bhfuil ann - ní leagan de scéal Anne Frank atá i gceist, ach úrscéal, nó sraith úrscéalta gearra faoin bhFrainc agus í gafa ag na Naitsithe. Sa chéad scéal, cuirtear síos ar charachtair éagsúla agus iad ag teitheadh ó Pháras agus na Gearmánaigh ag réabadh leo anoir. Cuireann an dara scéal síos ar bhaile faoin tuath agus pobal ag maireachtáil leis na Gearmánaigh, a bhfuil seilbh glactha ar an tír acu.

Tá an dá scéal lán de charachtair a bhfuil cuisle na fírinne ag preabadh iontu. Níl maoithneachas ar bith ann. Spéisiúil go leor, níl Giúdach ar bith ach oiread ann - nuair a dhéantar tagairt do chúrsaí creidimh , is í an Eaglais Chaitliceach is mó a bhíonn i gceist.

Cruthaítear na Gearmánaigh, ní mar dheachtóirí gránna, ach mar dhaoine casta daonna, fir a bhfuil cultúr ag baint leo, daoine múinte atá ag iarraidh a gcuid orduithe a leanacht agus a gcuid oibre a dhéanamh go gairmiúil, gan cur as don chosmhuintir. Cuirtear bean mheánaicmeadh, Lucile, a bhfuil a fear céile gafa sa nGearmáin ina phríosúnach cogaidh inár láthair. Ní raibh ag éirí go maith lena pósadh agus nuair a chuirtear oifigeach óg Gearmánach ar lóistín sa teach, éiríonn sí mór leis - duine uasal é, a bhfuil ceol álainn pianó aige. Ansin, tarlaíonn tubaiste agus iarrtar ar Lucile feirmeoir atá ar a theitheadh a chur i bhfolach - cén rogha a dhéanfas sí?

Bhí faoi Nimérovsky trí scéal eile a bheith i gceist sa suite agus struchtúr sionfóine a bheith leis an rud ar fad. Bhí imlíne dréachtaithe aici don tríú cuid agus ní raibh sa gceathrú agus sa gcúigiú cuid ach teidil.

I ndeireadh an leabhair, tá trí cinn d'aguisíní ann - nótaí a bhreac Nimérovsky agus í á treorú féin maidir le forbairt an leabhair; comhfhreagras idir an scríbhneoir agus a cuid foilsitheoirí i bPáras, (a chaith go huasal agus go fial léi, in ainneoin na ndlíthe dochta a bhí tugtha isteach maidir le tacú le scríbhneoirí Giúdacha) agus idir fear céile Nimérovsky, Michel Epstein, agus údaráis "rialtas" Vichy agus na Gearmánaigh, i ndiaidh d'Irene a bheith gafa i 1942 agus é ag iarraidh a bhean a tharrtháil. An tríú aguisín ná achoimre ar bheatha Nimérovsky agus an méid a tharla dá cuid iníonacha i ndiaidh do na tuismitheoirí a bheith gafa - chuaigh an chuid seo trí mo chroí agus mé ag cuimhniú ar mo bheirt féin - iad ag seasamh lá i ndiaidh lae ag an Gare du Nord i bhFómhar na bliana 1945, a n-ainmneacha scríofa ar phíosa cairtchláir acu, iad ag súil go mb'fhéidir go mbeadh Mam agus Daid i measc na gcréatúr a bhí ag tuirlingt de na traenacha anoir, ag tabhairt ar ais na ndaoine a tháinig slán ó na campaí géibhinn sa bPolainn agus sa nGearmáin. Ní raibh a fhios fós acu go raibh Mam agus Daid caillte trí bliana roimhe sin, nuair a bhí an duine is óige den bheirt cúig bliana d'aois.

Leabhar ar leith é seo, lóchrann a lasadh in éadan an dorchadais, ag tráth go raibh an Eoraip faoi néal fíordhorcha. Tragóid uafásach a bhí san Uileloscadh - tragóid uafásach ab ea bás gach uile dhuine a maraíodh go barbartha ann. Níl luach níos mó ag beatha ealaíontóra seachas beatha duine ar bith eile - ach nuair a léifeá an leabhar seo bheifeá a rá leat féin 'Cé na seoda eile a bheadh curtha inár láthair ag an mbean seo, murach gur sciobadh uaithi an chuid eile dá saol?' Mar nuair a rinneadh sin, rinneadh éagóir orainn ar fad.

Tuesday 30 June 2009

Lúibín

Seo lúibín a scríobh me píosa ó shin. Is é Tadhg Óg a mhol an scenario agus thriail mé an scéal a insint i bhfoirm lúibín. Bíonn go leor athrá i gceist le lúibín a théann chun leadráine má bhíonn go leor véarsaí i gceist. Chomh maith leis sin, ní scéal a bhíonn i gceist go hiondúil agus rólanna ar leith ag an dá ghlór. Ní thugtar le fios go hiondúil ach oiread go bhfuil glór amháin atá ar easpa eolais faoina bhfuil ag tarlú. Ag iarraidh na teorannacha a bhrú siar de bheagán a bhí mé. Cineál nuaibín atá i gceist. Ar aon chaoi, seo agaibh é:

An Caitín Álainn Bán

Tá Johnny Joe agus Delia in aois an phinsin.

JOHNNY JOE:
Ím bím babaró is óró mhíle grá
Ghnothaigh mise an lotto
Fuair mé ceithre mhilliún breá
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

JOHNNY JOE:
Ím bím babaró is óró mhíle grá
Cheannaigh mé Mercedes
Agus caitín do mo ghrá
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

DELIA:
Ím bím babaró is óró mhíle grá
Ba mhór an spóirt an caitín
Lena chloigeann álainn bán
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

JOHNNY JOE:
Ím bím babaró a leithéidí de charr
Bhí pabhar sa Mercedes sin
Is í ag dul thar bráid
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

DELIA:
Ím bím babaró is orm a bhí an crá
Bhí Kit e Kat i mbabhla a’am
Is gan dé ar mo chaitín bán
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

JOHNNY JOE:
Ím bím babaró mo chreach agus mo chrá
Ag casadh isteach sa driveway dhom
Nár leag mé an caitín bán
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

DELIA:
Ím bím babaró is óró mhíle grá
“An bhfaca tú mo Bháinín beag
Mo chead ‘s mo mhíle grá?”
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

JOHNNY JOE:
Ím bím babaró, céard a d’fhéadfainn ‘ rá
“Ní fhaca” arsa mise bocht
“Ach fillfidh sé ar ball”
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

JOHNNY JOE :
Ím bím babaró a leithéidí de lá
Isteach sa Merc de thintreach liom
Mé fhéin ‘s an caitín bán
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

DELIA:
Bhí mo chroí ag briseadh ‘nois,
Ag briseadh ina lár
Labhair mé le Saint Anthony go bhfaigheadh sé mo ghrá
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

JOHNNY JOE:
Ní raibh gíog ná míogín
As an gcaitín álainn bán
Siar liom chuig an vet ansin, go leighfeasfadh sé mo chrá
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

DELIA:
Thriail mé bleaist ronnachaí
A thairiscint ar ball
Meas tú ab é ‘n Kit-E-Kat nár thaithnigh le mo ghrá?
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

JOHNNY JOE:
“Ní dóchasach an scéal é seo”
A dúirt an vet ar ball
“Ní leigheas atá ón gcaitín sin, ach miorúilt, mo chrá”
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

DELIA:
Níor chuir sí suim sna ronnachaí,
An scuitín álainn bán
Thriail mé tin caviare go meallfadh sé mo ghrá
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

JOHNNY JOE:
“Seo jab don Golden Pages
Má tá fix ar bith le fáil”
Bhreathnaigh sé faoi “Miorúiltí” – bhí number áitiúil ann
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

DELIA:
Labhair mé leis na Gardaí
Nó go bhfaighidís mo ghrá
“Glaoigh ar ais Dé Céadaoin,
Tá muid fíor-flat out faoi láthair”
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

JOHNNY JOE:
Istigh sa teachín aisteach seo,
Bhí fear le cóta bán
“Cuirim caoi gan stró ar bith
Ar bheithigh chuile lá ”
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

DELIA:
Ghlaoigh mé ar an mobile
Ar mo Johnny Joe ar ball
Ach bhí a number crúogach
‘S níor fhreagair sé an call
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá


JOHNNY JOE:
Ba ghearr gur bhain sé an cloigeann
De mo chaitín álainn bán
Chuir sé isteach bleaist wireannaí
Is microchip ‘na lár
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

DELIA:
D’fhreagair na Samaritans
Mhínigh mé mo chás
“Ar thriail tú fish fingers air?”
A dúirt an cailín lách
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

JOHNNY:
Chas mé isteach sa driveway arís
Mé fhéin ‘s an caitín bán
“Seo abhaile Báinín beag
Do pheata is do ghrá!”
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

DELIA:
“Míle thanks, Saint Anthony!”
A bhéic mé amach go hard
“A pheata bháin, bí ag ithe leat,
Triail an caviare!”
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

JOHNNY JOE:
Fish fingers – sin mo rogha fhéin!”
A bhéic an cat go hard
“Glanaigí an áit seo uileag
Tá an teach seo ina chás!”
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

DELIA:
Bhí caint anois, caint chantallach ag mo chaitín bán
“Liomsa an teach” a d’fhógair sé
“Amachaigí sa tsráid!”
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

JOHNNY JOE:
Sa teach atá sé riamh ó shin
An caitín bradach bán

DELIA:
Is codlaíonn muid sa Mer-ce-des
Mé fhéin ‘s mo mhíle grá
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

JOHNNY JOE:
Só, má bhíonn tú ag cuartú míorúiltí
A leighfeasfadh duit do chrá
Ná bac le Golden Pages
Nó is measa a bheas do chás
Agus ím bím babaró is óró mhíle grá

(c) 2008 Tadhg Mac Dhonnagáin

Bhí an píosa seo ar cheann de chnuasach lúibíní agus agallamh beirte a chum mé anuraidh le cúnamh ó scéim Deis na Comhairle Ealaíon, an ciste a thacaíonn leis na hEalaíona Traidisiúnta in Éirinn.

Monday 29 June 2009

Bainne géar

Ach ní taobh leis na "f"-anna amháin a bhíonn sé. Seo vignette álainn uaidh - "Bainne géar"

Seáinín Smaoiseach

Bhí mé ag cuartú YouTube don amhrán "Cá'il tú ag goil?" leis an ngrúpa Aerach, mar iarratas speisialta do Kelly D i Siceagó. Ní cosúil go bhfuil sé ann, ach i measc na gclipeanna atá acu de chultúr comhaimseartha Chonamara, tá an píosa seo le Seáinín Smaoiseach. Ní fios cé hé Seáinín ach is treallchogaí d'ealaíontóir é. An modus operandi atá aige ná clipeanna ó shobalchláracha (cuid Shasana go mórmhór, a bhfuil an-tóir in Éirinn orthu) a athghuthú i nGaeilge chraicneach Chonamara. É fhéin a dhéanann chuile chrachtar agus na maisíochtaí fuaime le cois. Seo píosa dá athleagan de shobalchlár duairc Londain Thoir, Eastenders. Ní fhéadfainn a rá go bhfuil mórán aithne agam ar na carachtair sa mbunleagan den seó - dá mbeadh, sílim go gcuirfeadh sé go mór leis an ngreann. Ach fiú gan an cúlra sin, tá an comhrá a chumann sé chomh barrúil agus chomh Conamarach sin, go raibh mise lagaithe ag gáire aige.

Foláireamh sláinte - tá Seáinín sách tugtha don F-fhocal (agus ní Futa ná Fata atá i gceist agam). Cineál cine verité atá idir lámha aige ó thaobh caint chomhaimseartha neamhfhoirmiúil Chonamara.

Más maith leat do mholadh, faigh bás


"Más maith leat do cháineadh, pós" a deir an seanfhocal; "más maith leat do mholadh, faigh bás".
Is maith a fheileann sé don mhéid atá scríofa le cúpla lá anuas ó cailleadh Michael Jackson.
Níl aon amhras ach go raibh cumas iontach ceoil agus damhsa i bhfear Gary, Indiana. D'éirigh leis gaiscí go leor a bhaint amach lena linn - an t-albam ba mhó díol riamh, agus áit i measc íocóin an phopchultúir idirnáisiúnta, áit a bhí tuillte as a chumas aige.

Nuair a phós sé iníon Elvis Presley, Lisa, bhí sé ag cruthú go raibh laincisí na cine inar rugadh é sáraithe aige. Bhí dragúin na cinniúna ar lár agus iníon an rí ghil mar chéile aige. An de bharr an ghráin a bheith ar a chine féin aige, faoi ndear na hobráidí go léir a rinne fear chomh geal sin de féin? Cibé cén chúis a bhí leis, is léir gur duine é Jackson a bhí ag strachailt, ar feadh a shaoil, le ceisteanna féiniúlachta.

Tá ceist mhór amháin a bhaineann le saol Jackson is fiú a chur. Luaitear an drochthógáil a bhí air mar chúis lena iompar féin, mar dhuine fásta, le gasúir - athair cruálach, clú agus cáil ó bhí sé ina leaidín óg, brú oibre nuair ba chóir dó a bheith amuigh ag spraoi.

Thóg sé Neverland, mar chineál tearmainne do ghasúir a raibh deacrachtaí leighis acu. Tá mé cinnte go raibh sé i ndáiríre faoin togra sin agus go raibh fonn air cúnamh a thabhairt do dhaoine agus súil aige, b'fhéidir, go n-éireodh leis féin teacht ar shonas de chinéal eicínt é féin agus é á dhéanamh.

Ach ón méid atá léite agamsa faoi, bhí an chuma riamh ar Neverland gur mar a chéile é agus an mála mór milseán a bhíodh i mbút an chairr ag an sagart péidifileach, Brendan Smith. Ar mhaithe le gasúir shoineanta a mhealladh ina threo féin a úsáideadh é.

Is deacair leagan Jackson den scéal a chreidiúint maidir leis an socrú a bhíodh ann go gcodlaíodh buachaillí óga leis i Neverland. Mhionnaigh sé san agallamh a chuir Martin Bashir air gur rud soineanta amach is amach a bhí ann.

Ach bhí Jackson saibhir go leor le theacht as an tsáinn a bhain le líomhaintí mí-úsáid ghnéis. De bharr an airgid, bhí sé in ann a fhreagracht mar dhuine fásta a sheachaint agus cluas bhodhar a thabhairt dá chuid dragún inmheánacha.

Is cinnte go gcuireann cáil agus saibhreas thar cuimse claí mór bréagach idir an duine cáiliúil agus saol na réalaíochta taobh amuigh. Bíonn súmairí ar chuile thaobh, cait ag crónán ar mhaithe leo féin. Tá freagracht ar na daoine sin chomh maith.

Bíonn sé deacair saol pearsanta an duine phoiblí a scaradh óna shaothar. Ar chóir é a dhéanamh? Pearsa casta, tragóideach é Michael Jackson. Is cinnte gur chóir a bhuanna agus a thallann a cheiliúradh. Agus tá sé tábhachtach i gcónaí, creidim, a bheith tuisceanach maidir le cúlra daoine agus a gcuid lochtanna á meas.

Ach ní hionann sin is a rá nach bhfuil bhfuil sé de dhualgas orainn ar fad, idir shaibhir agus daibhir, freagracht a ghlacadh as na rudaí a dhéanann muid.

Friday 26 June 2009

Deireadh le Foinse?


Cé nach bhfuil oifig an nuachtáin ach dhá mhíle déag bealaigh siar an bóthar uaim anseo sa Spidéal, is ón mBrasaíl a tháinig an scéala ar maidin chugam go raibh Foinse ar lár. Alex Hijmans, fear a bhíodh ag scríobh go rialta don nuachtán a chuir in iúl dom i nóta ar Facebook go raibh an nuachtán imithe den saol. Léiriú é sin ar an athrú atá tagtha ar chúrsaí cumarsáide ó tháinig an páipéar ar an bhfód.

Tá go leor anonn is anall ar maidin ann faoi "chúlchistí" agus arduithe ar dheontais agus a leithéid, agus ceal eolais, tá leisce orm aon tuairim a nochtadh i dtaobh na cainte sin Bhí cuma dhóchasach ar an scéal cúpla lá ó shin agus daoine ag ceapadh go n-éireodh leis an idirbheartaíocht a bhí ar bun. Is deacair a rá go fóill cén taobh is mó ar a bhfuil an locht.


Ach ag an bpointe seo, ba mhaith liom mo thacaíocht a léiriú ar maidin le foireann an nuachtáin agus buíochas a ghlacadh leo faoin obair bhreá atá déanta seachtain i ndiaidh seachtaine acu iad ag cur an pháipéir ar fáil do phobal a bhí á cheannach, ní ar bhonn cúise, ach mar gheall ar sheirbhís fhiúntach, úsáideach, ard-chaighdeáin a bhí á chur ar fáil dóibh.

Thursday 25 June 2009

Físeán na Seachtaine - Conamara


Don chlár Ardán, nach maireann, a rinneadh an taifeadadh slachtmhar seo de leagan Phatrick Connolly de rosc catha na n-imirceánach, Conamara le Seán Ó hÉanaigh. Is é Seán ba túisce a rinne taifeadadh air ar an albam a eisíodh ar Chló Iar Chonnachta dá bhanna ceoil, Éinniú.

Tá Patrick Connolly ar dhuine den ghlúin nua ceoltóirí a lean sa stíl a bhí leagtha amach roimhe ag John Beag. Fonnadóir breá é Patrick agus tá fios a bhealaigh timpeall ar an ngiotár chomh maith céanna aige.

An bhanríon Victoria ag ól pórtair


Tá mé ag baint an-sásaimh le cúpla mí anuas as an spéis atá curtha in athuair agam i dtraidisiún amhrán Béarla na tíre seo. Thosaigh sé nuair a cheannaigh mé albam Andy Irvine agus Paul Brady ar iTunes - an ceann iontach sin a rinne siad thart ar an mbliain 1974. Cheannaigh mise ina cheirnín ar an sean nós, an chéad uair é i siopa Leo MacDonagh i gCoillte Mach, thart ar an mbliain 1976. Bhí sé an-deacair teacht ar cheirníní amuigh faoin tuath an uair sin, ach bhí spéis ag Leo sa gceol agus bhí cúinne dá shiopa earraí leictreacha a raibh seastán ceirníní sáite ann, i measc na meaisíní níochán agus na teilifíseanna.

Bhí mé bíogtha an ceirnín a bheith i mo sheilbh agam ón uair go raibh Paul Brady feicthe ar an Late Late Show agam ag casadh "Arthur MacBride", an cur síos ar an iarracht a rinneadh fear óg an teidil agus scéalaí an amhráin a mhealladh agus a bhrú isteach in airm an rí. Maslaíonn Arthur an sáirsint, agus is gearr go mbíonn ina scliúchas. Éiríonn le Arthur agus a chol ceathrar an ceann is fearr a fháil ar na saighdiúirí. Is iontach an fhilíocht atá ar fáil san amhráin, ina measc an líne seo a chuireann síos ar an drochíde a tugadh do dhrumadóirín óg: "The little wee drummer we flattened his brow and we made a football of his rowdy dow dow"

Mar a bhíonn go minic i dtraidisiún na hÉireann (ní hionann agus traidisiún Shasana ná na hAlban) ní scéal iomlán atá san amhrán ach radharc amháin as scéal níos faide - cineál machnaimh ar rud atá tar éis tarlú nó rud a tharlós amach anseo.

Dá mba scannán é scéal Arthur MacBride, cuir i gcás, ní bheadh san amhrán ach radharc amháin. I gcás thraidisiún Shasana - "Little Musgrave", cuir i gcás, is scannán iomlán an t-amhrán, a bhfuil tús, lár agus deireadh leis, le carachtair, plota a ghluaiseann trí shuíomhanna agus radharcanna éagsúla.

Sa gcur chuige machnamhach atá ar fáil sa traidisiún Éireannach (atá an-chosúil leis an traidisiún Gaelach ó thaobh modh scéalaíochta de), is minic go mbíonn íoróin álainn le fáil sa gcur síos a dhéanann an liric ar an saol, íoróin nár thuig an cumadóir féin agus é á chumadh. An sampla is deise liom ná línte seo as "Craigie Hill", amhrán a chasann diva an traidisiúin Bhéarla, Dolores Keane:

"We'll be happy as Queen Victoria
All in her greatest glory
We'll be drinking wine and porter all in Amerikay."

Wednesday 24 June 2009

Dea-scéala faighte ag na foilsitheoirí - dea-scéala ar an mbealach do Foinse?


Bhí caint sna meáin agus ar na blaganna (ar cuid de na meáin iad, ar ndóigh) le seachtain nó dhó faoin siar is aniar a bhí ann idir foilsitheoirí na Gaeilge agus an Foras le gairid maidir le maoiniú. Airgead ar déanadh tairiscint air le tacú le scríbhneoirí éagsúla tabhairt faoi shaothair nua a scríobh a bhí i gceist. Is faoi Scéim na gCoimisiún a faomhadh an maoiniú agus nuair a tháinig an scéala chomh fada le Futa Fata thart ar mhí ó shin go raibh sé cinn de choimisiúin faofa, is orainn a bhí an t-áthas.

Baineadh siar asainn nuair a tháinig litir eile seachtain ina dhiaidh sin arís, a rá gur trí bhotún a scaoileadh amach na chéad litreacha agus nach mbeadh cinneadh anois ann ar na hiarratais go dtí an 19ú den mhí seo - Dé hAoine seo caite.

Bhí faitiós orainn, agus rothaí ag titim anuas de bhaigín an náisiúin ar chuile thaobh, gur cúinsí airgid ba chúis leis an tarraingt siar. Ach níorbh ea - agus is orainn atá an t-áthas a rá inniu go bhfuil na coimisiúin a bhí faofa de réir na chéad litreach (an bhfuil an ceann sin i gceart agam?) - go bhfuil siad fós faofa, agus an méid céanna airgid i gceist.

Tá maoiniú faighte ag Futa Fata coimisiúnú a dhéanamh ar Bhridget Bhreathnach, ar Ailbhe Nic Giolla Bhrighde agus ar Patricia Forde leabhair do pháistí a scríobh agus ar Bhrenda Ní Shúilleabháin agus ar an scríbhneoir seo le tabhairt faoi leabhair nua do dhaoine fásta. Tá súil againn, (ag brath ar mhaoiniú!) formhór na leabhar seo a bheith ar fáil i gcomhair mhargadh na Nollag, 2010.

Is cosúil gur ceist mhaorlathais de chineál eicínt faoi ndear an tarraingt siar. Tarlaíonn na rudaí sin - agus tuigeann muid go mbíonn ar dhaoine a bheith cúramach le pingeacha an Stáit.

Dea-scéala, mar sin, do na foilsitheoirí leabhar agus do na scríbhneoirí - le cúnamh Dé agus a bhfuil eile ann, beidh dea-scéala den chineál céanna ag an nuachtán Foinse gan mórán achair.

Tuesday 23 June 2009

An focal mar dhéantúsán

Bhí an-phíosa comhrá agam féin agus an bheirt bheag agus muid ag dul siar ar scoil ar maidin faoin bhfocal iontach Ciarraíoch sin, "ciotrúnta". Duine ar deacair déileáil leis nó léi, duine a dhéanann scéal mór de chuile rud, duine casta, nach féidir é nó í a shásamh. Sin duine ciotrúnta. D'aontaigh na gasúir liom gur beag nach féidir leat brí an fhocail a thabhairt leat ón rithim agus ón bhfuaim a bhaineann leis - "ciot-a-rún-ta". Chaith muid nóiméad nó dhó ag spraoi leis, ag baint sásaimh as an drumadóireacht a bhí muid in ann a bhaint as siollaí an fhocail.

Is cuid spéisiúil de chultúr na Gaeilge í an tusicint sin ar an bhfocal mar dhéantúsán . Is cinnte go bhfuil an tuiscint chéanna ar fáil i ngach cultúr teanga ar domhan, ach i ngeall ar an mbochtanas, b'fhéidir, bhí deis ag na Gaeil ar feadh i bhfad anailís ar leith a dhéanamh ar a dteanga féin, mar nach mbíodh mórán eile de mhaoin an tsaoil acu.

Duine de na daoine ba mhó a bhí tugtha don anailís sin ar casadh mise riamh uirthi ná seanbhean a raibh cónaí ar an bhFál Mór uirthi, in íochtar leithinis an Mhuirthid, in Iorras, i dtuaisceart Chontae Mhaigh Eo. Bhí focail ar fáil sa gcanúint sin nach raibh taithí agamsa orthu agus nuair a chuirinn ceist ar Mhary Neil ina dtaobh, is í a bhíodh sásta freagra cuimsitheach a thabhairt.

An focal "leitheadach", cuir i gcás. Sin é an focal is coitianta atá sa gceantar sin ar dhuine sotalach, nó mustrach, nó duine a raibh éirí in airde ann. "Focal an-úsáideach é sin" a deireadh sí, amhail is a bhí sí ag caint ar uirlis a bhféadfá breith uirthi le jab ar leith a dhéanamh.

Bhí an-scéal aici faoi chomharsa léi a chaith seal gearr i Meiriceá i dtús na fichiú haoise. Rud neamhchoitianta a bhí ann agus Mary ina cailín óg go ngabhfadh duine anonn go Meiriceá agus a theacht as arís, gan leathchéid bliain nó níos mó a chaitheamh thall, ach b'shin mar a bhí ag a comharsa, Séamas.

Bhí an-spéis ag muintir an cheantair sa gcur síos a bhí ag Séamas, agus é tagtha abhaile, ar na hiontaisí a bhí feicthe thall aige. Bhí cuimhne ag Mary ar an oíche cois tine go raibh seal caite ag muintir an bhaile ag éisteacht le scéalta Shéamais faoi shaol na Yanks. Mar chlabhsúr ar an oíche, bhí iarratas speisialta ag duine de na comharsana - "abair arís é" a deir sí "an focal mór millteach Béarla sin a fuair tú i Meiriceá, a Shéamais. Abair arís é!". Bhí tost ar an gcomhluadar - bhí chuile phéire súl dírithe ar Shéamas. Amhail is go raibh sé ag nochtadh píosa dealbhóireachta, chuir Séamas an charraig mhór Béarla i láthair an chomhluadair uair amháin eile, á fhógairt go cúramach, siolla ar shiolla álainn - "extra-ordi-na-ry".

Monday 22 June 2009

Ryan ar an aer


Agus mé ag teacht aniar ó Indreabhán ar ball, th'éis na gasúir a fhágáil ar scoil, bhí mé ag éisteacht le Ryan Tubridy ar Raidió a hAon. Ag cur agallaimh ar bheirt óg a rinneadh bulaíocht ar scoil sna déaga dóibh i ngeall ar iad a bheith aerach a bhí sé. Ábhar tráthúil é sin agus ábhar tábhachtach le plé. Bhí mé ag samhlú an chur chuige a bheadh ag Pat "the Plank" Kenny agus píosa den chineál céanna á chur i láthair aige. An claonadh a bheadh ann ná an píosa a úsáid le taispeáint don phobal gur fear liobrálach é, gur fear é a bhí eolach ar an gceist, agus gur fear é nach bhfuil spéis dá laghad i ndaoine aige.

Sílim féin gur tubaisteach an craoltóir é Pat Kenny. Bheadh sé alright agus é ag déanamh an jab atá ag Seán O'Rourke ar an News at One - bheadh sé níos postúla, níos mó dírithe ar an spotsolas a dhíriú ar a intleacht féin, ach ó tharla gur beag scil a theastaíonn ó thaobh comhbhá le daoine daonna eile agus tú ag spochadh as polaiteoirí, atá tagtha ar an láthair le babhta sparála a chur díobh agus clár oibre an lae áirithe sin a chur chun cinn ar na haerthonnta, bheadh Pat go maith in ann ag an obair. Éireoidh go breá leis sa leagan nua de Questions and Answers a bheas faoina chúram sa bhfómhar. Is mór an trua nár chloígh sé leis an gcineál sin oibre ar feadh a shaoil. Tá an Late Late ina chiseach le fada aige.

Ní hionann agus Pí Cé, tá bua ag Ryan Tubridy, an bua céanna a rinne réalta de Gay Byrne sa tír seo - tuigeann sé daoine. Tá spéis aige iontu. Tá spéis aige ina gcuid scéalta. Tá spéis aige (agus seo é an comhábhar draíochtúil nach bhfuil ag Ó Cionnaith an Clár Adhmaid) éisteacht lena gcuid scéalta. Tá spéis aige gnéithe dá scéalta a mhealladh amach as daoine, gnéithe, nach n-inseodh siad do chraoltóir eile, ceal muiníne acu as an duine a bhí ag cur agallaimh orthu. Tá spéis ag Tubridy sna gnéithe éagsúla seo den duine, mar gurb é an aidhm atá aige ná a chuid craoltóireachta a úsáid ar mhaithe le rud eicínt a rá faoin saol.

Ní timpiste ar bith é go bhfuil spéis chomh maith sa scríbhneoireacht chruthaitheach aige, ar na cúiseanna ceannann céanna - tá spéis sa duine aige, agus i gcás an duine.

Tá mianach den fhear grinn chomh maith ann - tá sé go maith in ann magadh a dhéanamh faoi féin. Tá na gasúir sa teach seo ag súil go mór lena fheiceáil ar an Toy Show. Ó tharla gurb taobh sin an fhir ghrinn is mó a chonacthas le cúpla bliain anuas ar a chlár "Tubridy Tonight" síleann go leor gur leathamadán é. Ach ní hea. Níl le déanamh agat ach éisteacht leis an agallamh tuisceanach, barrúil, daonna, dúshlánach a chuir sé ar an mbeirt aerach sin ar a chlár ar maidin le tuiscint go bhfuil tréimhse i bhfad níos spéisiúla roimhe amach ag an Late Late ón bhfómhar seo amach. B'fhéidir, fiú, go spreagfadh sé mé fanacht istigh corr-oíche Aoine ón seisiún Tigh Phádraigín sna Forbacha.

Thursday 18 June 2009

Froganna beaga glasa


Tá mé ag cur Gaeilge faoi láthair ar leabhar álainn do pháistí faoi chúrsaí garraíodóireachta agus na bealaí is féidir an nádúr a chothú agus a chaomhnú i do ghairdín féin.

Tá an obair seo do mo chur in aithne arís do mo sheanchairde, na froganna. "Futa Fata seems to have a thing about frogs" a scríobh an léirmheastóir san Irish Times roimh Nollaig agus í ag cur síos ar fhoilseacháin na bliana seo caite. Agus b'fhíor di - idir "Frog sa Spéir" an scéal faoin bhfroigín beag, Frainc, a bhí ag iarraidh eitilt, agus "An Oíche Dhorcha" faoi Fhéilim Frog agus a chairde a bhí scanraithe ag scáileanna na hoíche, bhí scéalta na bhfrog ag hoppáil uainn i gcaitheamh na bliana 2008. Agus muid ag teacht i láthair ar an stáitse le seó teaghlaigh a dhéanamh, ní scaoileann muid an deis tharainn gan "Froganna Beaga Glasa" a rá - tá an ceann sin ar fáil ar "Gugalaí Gug!"

Agus an méid sin ráite, seo í mo cheist - cén fáth gurb é an focal is coitianta, anseo i gConamara ar "frog" an Bhéarla ná "frog" an Bhéarla? Ní fhuaimnítear an focal de réir na Gaeilge, go fiú - "frag" a deirtear.

Agus cén fáth gur "frog" a bheadh ann ar aon nós? Ní thugtar "flaghaidh" ar chuileog, ná "raibin" ar spideog, ná "dancaí" ar "asal". Shílfeá go bhfuil na froganna beaga glasa thart níos faide ná mórán ceann ar bith eile de na créatúir thuasluaite.

Tá focail eile ann, cinnte. Nuair a labhair mé le Caitlín Pheaits (atá le cloisteáil ar chuid mhaith dlúthdhioscaí dár gcuid) dúirt sí liom go raibh an rud céanna tar éis rith léi féin. Bhí sí tar éis an cheist a tharraingt anuas chuig a Daid, Máirtín Pheaits Ó Cualáin - fear a bhfuil an-eolas aige ar chúrsaí nádúir aige. "Lupadán lathaí" a bhí aige siúd (sílim!) - ainm álainn fileata, mar a bhíonn go minic le hainmneacha Gaeltachta ar na neacha beo inár dtimpeall. Tá "loscann" ag Wingléacht agus "boilgín frisc" agus "froga" chomh maith le frog. An bhfuil ceann ar bith acu siúd á n-úsáid sa ngnáthchaint in áit ar bith? Nó focal eicínt eile?

Agus ó tharla na focail agus leaganacha sin a bheith ann, nach aisteach gur focal Béarla atá i gConamara ar neach chomh gaelach leis an bhfrog?

Wednesday 17 June 2009

Céard atá i ndán do Foinse?


Nuair a bhí mise ar an meánscoil, i nGalltacht Mhaigh Eo, thiar sna seachtóidí, bhíodh "Inniu" á fháil againn ón múinteoir Gaeilge. Leagan amach leamh, drochchaighdeán cló, altanna móra fada faoi chúis na Gaeilge - dá mbeifeá ag iarraidh nuachtán a dhearadh leis an aos óg a chasadh i gcoinne na teanga, is é Inniu an páipéar a leagfá amach leis an jab a dhéanamh.

Ina dhiaidh sin, nuair a chuir mé aithne ar na leads i mBéal Feirste, léinn Lá. An rud ab fhearr faoi go mór fada ná colúin ghrinn Mháirtín Uí Mhuilleoir (an cuimhin le héinne an colún "An Tráth Sin den Mhí" - sin tallann atá á chur amú - fill orainn, a Mháirtín na cruthaitheachta!). An deacracht a bhí agam leis an gcuid eile de ná go raibh sé dírithe an iomarca ar shaol na Gaeilge in iarthar Bhéal Feirste.

Bhí Amárach ann chomh maith - ró-ghafa leis an nGaeltacht, a cheap mé.

Is é Foinse, dar liomsa, an páipéar ab fhearr ar éirigh leis freastal ar na tránna éagsúla sin - lucht labhartha na cathrach a bhí sáite sa gcúis, lucht léite níos ginearálta nár bhain go gníomhach leis an gcúis ach a raibh spéis níos mó acu sa teanga ar bhonn cultúrtha, agus an aicme Ghaeltachta a bheadh sásta nuachtán Gaeilge a léamh, dá n-aireoidís go raibh freastal á dhéanamh ag an bpáipéar ar a saol féin.

Seans go bhfuilimse claonta, ó tharla go bhfuil cónaí orm i gCois Fharraige. Seans go bhfuil daoine go leor i nGaeltachtaí eile ann nár airigh nádúr ar bith le Foinse. (Ní miste dom, de ghrá na trédhearcachta, a lua chomh maith go raibh mé i mo cholúnaí ealaíon le Foinse ar feadh cúpla bliain i ndeireadh na naochaidí).

Ceannaíonn muide Foinse chuile dheireadh seachtaine sa teach seo. D'aireodh muid go raibh rud eicínt caillte againn (nó misseáilte againn, le bheith cruinn) mura raibh sé feicthe againn. Bíonn an-réimse ábhair ann. Bíonn sé scríofa go maith. (Cé gur cuireadh léirmheas an-aisteach de leabhar uaim, Aniar i gcló ann uair amháin - ach tá an peaca sin maite.)

An rud is tábhachtaí faoi Foinse ná go léann daoine é. Tá a fhios agam gurb ea, mar gur minic a chloisim é luaite i gcomhráití i measc an phobail anseo - ní ag díograiseoirí teanga amháin, ach ag cainteoirí dúchais nach leor dóibh an rud a bheith i nGaeilge le tacaíocht a thabhairt dó. Luaitear an píosa seo nó an pictiúr siúd a chonaic daoine i bhFoinse.

Dá fheabhas é Lá Nua, níor chuala mé riamh luaite ag duine ar bith de mo lucht aitheantais ar an gcaoi sin é. Tuigim nach bhfuil mórán de bhunús eolaíochta leis sin mar shlat tomhais, ach tá fírinne eicínt ann, ina dhiaidh sin.

Is cinnte go bhféadfadh Foinse a bheith níos fearr nuair a chuirfeá i gcomparáid leis an Irish Times é. Ach d'fhéadfadh an Irish Times a bheith níos fearr agus é curtha i gcomparáid leis an Guardian. Ceist scála agus acmhainní é sin.

Is bocht an scéal é má ligtear dó bás a fháil.

Tuesday 16 June 2009

Garraí Johnny Mhorgan

Bliain go leith ó shin, agus mé i ngreim ag an ngalar dubhach, ní raibh mé in ann díriú ar obair. B'éigean dom éirí as ar feadh cúpla mí. "Céard atá ar siúl agat ina ionad?" a d'fhiafraigh an dochtúir díom. "Ag cartadh sa ngarraí" a dúirt mé leis. Bhí sé an-sásta an méid sin a chloisteáil. "Ní fhéadfá rud ní b'fhearr a dhéanamh nuair a bhíonn tú thíos" a deir sé "ach do láimh a chur sa gcréafóg".

An tEarrach seo, agus an aimsir bhriste a bhí againn, is ag plé le garraí seo na blagála a bhí mé níos minicí ná an garraí taobh amuigh den bhfuinneog. Ach le mí anuas, tá mé ar ais amuigh faoin aer agus tá toradh na hoibre le feiceáil cheana féin - ní hamháin obair na bliana seo ach obair an chúpla séasúir atá caite anseo againn.

Tá na plandaí sú talún faoi ualach torthaí agus bíonn na gasúir amuigh ina measc ag coinneáil súil ghéar ar an dul chun cinn. Beidh na spíonáin réidh le baint an chéad mhí eile. Ar éigean gur chuir mé na fataí in am i mbliana, ach mura chuir féin, tá siad tagtha aníos agus le cúnamh Dé beidh siad ar an mbord roimh dheireadh an tSamhraidh. Tá bleaist cairéidí curtha an deireadh seachtaine seo agam, chomh maith le sraith scailliún. Thug mo chara siar an bóthar, Áine Máire, glac plandaí puimpcín dom agus tá siad sin féin curtha síos.

Tá fealsúnacht ghlas ag baint leis an obair seo, cinnte. Ach seachas é sin, is próiséas é - próiséas a cheanglaíonn le próiséas cianársa an phláinéid mé. Teiripe atá ann. Tá sé cruthaitheach. Tá spioradáltacht áirithe ag baint leis. Tá taobh sóisialta ag baint chomh maith leis - is mór liom an cairdeas atá agam le mo chomhgharraíodóirí. Tá seanchas i gceist le cois - deir muintir Inis Meáin, cuir i gcás, gur fearr an fheamainn a bheith in uachtar ar na fataí mar leasú ná a bheith in íochtar.

Agus seachas rud ar bith, tá sé folláin - an láimh a chur sa gcréafóg.